رشد تولید و تجارت جهانی کروم معدنی؛ ایفای نقش اصلی توسط آفریقای جنوبی و قزاقستان

تولید و تجارت کروم معدنی طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ با افزایش همراه بوده و در این بازه زمانی، نرخ برداشت از ذخایر معدنی کرومیت نیز علی‌رغم نوسانات کاهشی، رشد ملموسی را تجربه کرده است. آفریقای جنوبی و قزاقستان با در اختیار داشتن بیشترین منابع کرومیت، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کروم معدنی در سطح جهان محسوب می‌شوند.

بیشینه میزان تولید سالانه کروم معدنی، در سال ۲۰۱۹ و پیش از توقف روند صعودی تولید به‌دلیل شیوع کووید- ۱۹، با مقدار حدود ۴۴ میلیون تن به ثبت رسیده است. طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ سالانه به‌طور میانگین حدود ۱۵ میلیون تن سنگ معدن و کنسانتره کرومیت در سطح جهان تجارت شده است که نزدیک به ۴۶ درصد از تولید حهانی را شامل می‌شود.

کروم کاربرد وسیعی در صنایع فلزی، شیمیایی و دیرگدازها دارد که تولید فولاد زنگ‌نزن و آلیاژهای غیر آهنی مهم‌ترین کاربردهای این عنصر به‌شمار می‌روند. شایان ذکر است که فولادهای زنگ‌نزن عمدتا حاوی ۱۶ تا ۲۵ درصد وزنی کروم هستند. افزودن کروم به آهن، فولاد و آلیاژهای غیر آهنی افزایش سختی و مقاومت در برابر اکسیداسیون و خوردگی را به‌دنبال دارد. سایر کاربردهای کروم در فولادهای آلیاژی، آبکاری فلزات، رنگ‌دانه‌ها، تولید چرم، کاتالیست‌ها و پرداخت سطوح است.

تولید کروم معدنی با استخراج سنگ معدن کرومیت با ترکیبات آهن (II) اکسید و کروم (III) اکسید، با فرمول شیمیایی FeCr۲O۴ شروع می‌شود. کرومیت غالبا در سنگ‌های آذرین مافیک- اولترامافیک (mafic-ultramafic igneous rock) و بعضا در سنگ‌های دگرگون شده (metamorphic rock) یافت می‌شود. سنگ معدن کرومیت عموما به‌صورت لایه‌هایی است که تا چند صد کیلومتر طول داشته و ضخامتی چند متری دارد.

براساس آخرین برآورد سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) میزان ذخایر معدنی کروم در سطح جهان تا پایان سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۵۷۰ میلیون تن (محتوی ۴۵ درصد Cr۲O۳) برآورد می‌شود. علاوه بر ذخایر اقتصادی و قابل برداشت، میزان منابع کرومیت جهان که احتمال دارد در سال‌های آتی قابلیت استخراج داشته باشد، بالغ بر ۱۲ میلیارد تن (محتوی ۴۵ درصد Cr۲O۳) برآورد می‌شود که برای تامین تقاضای کروم جهان تا سال‌های متمادی کافی است. طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ سالانه به‌طور میانگین نزدیک به ۳۳ میلیون تن کروم از معادن سرتاسر جهان تولید شده است. نمودار ۱ میزان تولید معدنی کروم و نرخ برداشت از ذخایر را در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به‌تصویر می‌کشد.

همان طور که در نمودار ۱ مشخص است، در مجموع میزان تولید کروم معدنی در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ روند صعودی داشته و نرخ رشد سالانه ۵.۶ درصدی را به‌ثبت رسانده است. بیشترین میزان تولید معدنی در بازه مورد بررسی مربوط به سال ۲۰۱۹ است که در این سال نزدیک به ۴۴.۸ میلیون تن کروم معدنی در جهان تولید شد. کمترین میزان تولید نیز با ۲۳.۳ میلیون تن مربوط به سال ۲۰۱۱ است. مطابق با نمودار ۱ میزان تولید معدنی کروم در جهان در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، به استثنا سال ۲۰۱۴ سیر صعودی داشته و در سال ۲۰۱۹ به اوج خود رسیده است و پس از آن در سال ۲۰۲۰ با حدود ۱۰ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۴۰.۲ میلیون تن رسیده است. مقایسه میزان کروم معدنی در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۰ حاکی از افزایش بیش از ۷۲ درصدی میزان تولید در این بازه ۱۰ ساله است.

همچنین مطابق با نمودار ۱ اگرچه نرخ برداشت از ذخایر طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ نوسان‌هایی داشته است، اما در مجموع روند آن صعودی بوده است. براساس اطلاعات موجود از ذخایر و تولید معدنی کروم، در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ بیشترین نرخ برداشت با ۷.۹ درصد مربوط به سال ۲۰۱۹ و کمترین میزان برداشت نیز با ۴.۹ درصد مربوط به سال ۲۰۱۱ بوده است. با توجه به افزایش قابل ملاحظه میزان تولید و نرخ برداشت از ذخایر طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ و پیامدهای ناشی از شیوع ویروس کرونا، انتظار می‌رود که با بهبود شرایط، روند افزایش میزان تولید و برداشت از ذخایر طی سال‌های آتی نیز ادامه داشته باشد.

در ادامه به بررسی تجارت جهانی کروم معدنی پرداخته می‌شود. انتظار می‌رود که روند تجارت کروم استخراج شده در جهان از روندی مشابه با تولید آن تبعیت کند. در نمودار ۲ تجارت سنگ معدن و کنسانتره کروم طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ قابل مشاهده است.

همان‌طور که در نمودار ۲ مشخص است، میزان تجارت کروم معدنی، همچون تولید معدنی آن در بازه مورد بررسی در مجموع صعودی بوده و تنها در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۰ نسبت به سال‌های پیش از خود کاهش داشته است. مطابق با اطلاعات موجود، تجارت سنگ معدن و کنسانتره کروم در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۰ به‌ترتیب حدود ۱۱.۷ و ۱۷ میلیون تن بوده است که نشان‌دهنده افزایش ۴۵ درصدی تجارت کروم معدنی در این بازه ۱۰ ساله با متوسط نرخ رشد سالانه ۳.۸ درصد است؛ همچنین طی بازه زمانی مورد بررسی، بیشترین میزان تجارت کروم معدنی با ۱۹.۵ میلیون تن مربوط به سال ۲۰۱۹ بوده است.

شایان ذکر است که بیشترین میزان ذخایر و منابع کرومیت جهان در کشورهای آفریقای جنوبی و قزاقستان واقع شده است و آفریقای جنوبی طی سال‌های اخیر بیشترین میزان تولید و صادرات سنگ معدن و کنسانتره کروم را به خود اختصاص داده است. در زمینه واردات نیز، چین با اختلاف قابل ملاحظه‌ای نسبت به سایر کشورها در صدر قرار گرفته و بزرگ‌ترین واردکننده کروم معدنی در جهان به‌شمار می‌رود. گفتنی است که چین بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد زنگ‌نزن در جهان تلقی می‌شود و واردات چشم‌گیر کروم معدنی توسط این کشور، به‌ این منظور صورت می‌گیرد.

تولید و تجارت کروم می‌تواند متاثر از فاکتورهای مختلفی باشد. یکی از کلیدی‌ترین عوامل در تولید و تجارت هر کالایی میزان تقاضای موجود برای آن است. تقاضای بیشتر برای فولاد زنگ نزن موجب افزایش تولید آن و به‌تبع آن افزایش تقاضا برای کروم از این محل می‌شود. همچنین شرایط سیاسی و اقتصادی و وقوع اتفاقات پیش‌بینی نشده، همچون شیوع ویروس کرونا به‌ویژه در کشورهایی مانند چین، آفریقای جنوبی و  قزاقستان که تولید و تجارت کروم وابستگی زیادی به آن‌ها دارد، می‌تواند تولید و تجارت کروم را تحت تاثیر قرار دهد؛ همان‌طور که پیش‌بینی‌ها نشان‌دهنده افزایش تولید و تجارت کروم در سال ۲۰۲۰ نسبت به‌ سال ۲۰۱۹ بود، اما شرایط پاندمی ویروس کرونا و تعطیلی‌های ناشی از آن در هر دو سمت عرضه و تقاضا باعث کاهش میزان تولید و تجارت کروم در سطح جهان شد.

میزان ذخایر معدنی کروم در سطح جهان تا پایان سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۵۷۰ میلیون تن (محتوی ۴۵ درصد Cr2O3) برآورد می‌شود. علاوه بر ذخایر اقتصادی و قابل برداشت، میزان منابع کرومیت جهان که احتمال دارد در سال‌های آتی قابلیت استخراج داشته باشد، بالغ بر ۱۲ میلیارد تن (محتوی ۴۵ درصد Cr2O3) برآورد می‌شود که برای تامین تقاضای کروم جهان تا سال‌های متمادی کافی است.

بیشترین میزان ذخایر و منابع کرومیت جهان در کشورهای آفریقای جنوبی و قزاقستان واقع شده است و آفریقای جنوبی طی سال‌های اخیر بیشترین میزان تولید و صادرات سنگ معدن و کنسانتره کروم را به خود اختصاص داده است. در زمینه واردات نیز، چین با اختلاف قابل ملاحظه‌ای نسبت به سایر کشورها در صدر قرار گرفته و بزرگ‌ترین واردکننده کروم معدنی در جهان به‌شمار می‌رود.