تجارت جهانی گندله سنگ آهن؛ با وجود افزایش مصرف، تقاضای خرید گندله کاهش یافت

حجم تجارت گندله سنگ آهن در سال ۲۰۲۰، به‌دلیل همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ و کاهش حجم واردات بسیاری از کشورهای واردکننده این محصول افت داشت. با این حال، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده این محصول، روندی معکوس را رقم زد و حجم واردات آن در این سال، افزایش چشم‌گیری را ثبت کرد.

مصرف گندله سنگ آهن روز به روز در صنعت فولادسازی در حال افزایش است و بسیاری از تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند که به‌زودی این محصول جایگزین آگلومره در کوره‌های بلند فولادسازی خواهد شد. با این حال، تمایل به تولید این محصول، به‌جای خرید آن به‌عنوان ماده اولیه، سبب شده است تا حجم تجارت آن طی سال‌های اخیر روندی نزولی داشته باشد. این امر، بیشترین آسیب را به عرضه‌کنندگان برزیلی زده است و سبب حذف بخش قابل توجهی از جایگاه این کشور در بازارهای تجاری گندله سنگ آهن شده است.

گندله سنگ آهن، از مهم‌ترین محصولات مشتق شده از فرآوری سنگ آهن دانه‌بندی و کنسانتره است. با استفاده از گندله‌سازی می‌توان در فرآیند تولید فولادسازی از سنگ آهن‌هایی که تحت خردایش زیادی قرار گرفته‌اند و ابعاد ذرات آن‌ها بسیار ریز شده است نیز استفاده کرد. این امر در شرایطی که معادن سنگ آهن، همچون سایر معادن صنایع دیگر، در حال تجربه افت عیار و افزایش درصد ناخالصی‌ها هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

باید توجه شود که در صورتی که کانسنگ برداشت شده از معادن، دارای ناخالصی بیشتر و همچنین پیچیدگی کانی‌آرایی بیشتری باشد، خردایش بیشتر آن برای فرآوری و تولید محصولی معدنی که از نظر اقتصادی قابل مصرف باشد، ضرورت بیشتری می‌یابد. از این جهت، بسیاری از تحلیل‌گران بر این عقیده هستند که گندله سنگ آهن در آینده‌ای نه‌چندان دور به یکی از اصلی‌ترین خوراک ورودی واحدهای فولادسازی در جهان تبدیل خواهد شد.

با این حال، طی سال‌های گذشته، جایگاه تجارت این محصول در بازارهای جهانی روندی نزولی داشته است. در نمودار شماره ۱ که علاوه بر حجم تجارت گندله سنگ آهن در سطح جهان بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به نمایش گذاشته شده است، سهم گندله سنگ آهن تجارت شده در جهان از کل مصرف جهانی سنگ آهن نشان داده شده است. همان‌طور که در این نمودار مشاهده می‌شود، سهم تجارت جهانی این محصول از بازار کل مصرف جهانی سنگ آهن روندی نزولی طی کرده است و از حدود ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۱ به حدود ۷ درصد در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است. این امر که عمدتا ناشی از افت تناژ و حجم تجارت این محصول طی این دوره بوده است، تاثیر به‌سزایی در کاهش جایگاه تجاری این محصول در بازارهای جهانی داشته است. این امر تا حد زیادی می‌تواند تحت تاثیر تمایل مصرف‌کنندگان به توسعه عمودی و فعالیت به‌صورت یکپارچه در حلقه تولید گندله باشد.

گفتنی است که رقیب اصلی گندله سنگ آهن، آگلومره است که تنها در کوره‌های بلند فولادسازی کاربرد دارد. گندله سنگ آهن، با ترکیبی تقریبا مشابه با آگلومره به‌دلیل یکنواختی بیشتر نرخ بازیابی را در فولادسازی می‌تواند افزایش دهد و از طرف دیگر، تولید آن نیز در مقایسه با آگلومره آلایندگی نسبتا کمتری  دارد. این امر در صنعت فولادسازی چین که در آن عمده فولادسازان از محل تولید آگلومره از نقطه نظر مسائل زیست‌محیطی به‌شدت تحت فشار هستند، بسیار حایز اهمیت است. از همین رو، برخی از فولادسازان چینی اقدام به جایگزین کردن خط تولید گندله با خط تولید آگلومره کردند و این امر مانع از رشد تقاضای تجاری این محصول شد.

تجارت جهانی گندله سنگ آهن در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۶۷ میلیون تن در سطح جهان برآورد شد که نسبت به سال پیش از آن، حدود ۱۲.۶ درصد افت داشت. این میزان از افت در تجارت این محصول که طی دوره مورد بررسی، مقداری کم‌سابقه بوده است، عمدتا تحت تاثیر وقفه‌های عرضه در بارگذاری محموله‌ها در کشتی‌ها و همچنین وقفه‌های ایجاد شده در فرآیند تخلیه بار در بنادر مقصد، به‌دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ بوده است. طی این دوران، عملیات اجرایی در برخی از بنادر کشورهای مهم صادرکننده به‌دلیل اعتراضات کارگری و همچنین محدودیت‌های آمد و شد از سوی دولت‌ها با وقفه همراه بود و در برخی از کشورهای واردکننده نیز، مجوز پهلوگیری به برخی از کشتی‌ها ارایه نمی‌شد و یا کشتی‌ها مجبور به انتظار ۲ هفته‌ای پس از ارایه آزمایش‌های بالینی کویید-۱۹ از خدمه کشتی، برای تخلیه بار بودند.

با این حال در چین بر خلاف بسیاری از کشورهای دنیا، حجم واردات در سال ۲۰۲۰، نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش داشت که تعجب بسیاری از فعالان بازار را برانگیخت. این در حالی است که چین سخت‌گیری‌های به‌مراتب بیشتری را در خصوص جلوگیری از شیوع ویروس کووید-۱۹، موسوم به سیاست صفر کووید-۱۹ در دستور کار خود قرار داده بود. بر اساس اطلاعات تجارت جهانی، حجم واردات گندله سنگ آهن این کشور در سال ۲۰۲۰ بیش از ۴۵ میلیون تن واردات گندله سنگ آهن داشت که نسبت به سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۳۸.۱ درصد رشد داشت و بیشترین سطح واردات را در طول دوره مورد بررسی رقم زد. گفتنی است که به‌غیر از سال ۲۰۲۰ که واردات چین، بیشینه‌ای را طی ۱۰ سال گذشته ثبت کرد، بیشترین حجم واردات این کشور طی دوره مورد بررسی، به سال ۲۰۱۱ با حجم واردات ۳۴ میلیون تن اختصاص داشت.

نمودار شماره ۲، سهم مهم‌ترین کشورهای واردکننده گندله سنگ آهن را در سال ۲۰۲۰ از کل تجارت جهانی این محصول نشان می‌دهد و سهم آن‌ها را با سال ۲۰۱۱ مقایسه می‌کند. همان‌طور که در این نمودار مشاهده می‌شود، چین همواره بزرگ‌ترین واردکننده این محصول بوده است. هر چند که این کشور در هر ۲ سال مورد بررسی، بیشترین حجم واردات را داشته است، اما سهم آن در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۰ واحد درصد بیشتر از سهم آن در سال ۲۰۱۱ بوده است که این افزایش چشم‌گیر جایگاه واردات این کشور در تجارت جهانی، ناشی از افت حجم واردات سایر کشورها بوده است. بر اساس نمودار به نمایش گذاشته شده، جایگاه سایر کشورهای مورد بررسی در نمودار شماره ۲، در سال ۲۰۲۰ تفاوت قابل توجهی با جایگاه آن‌ها در سال ۲۰۱۱ نداشته است.

همان‌طور که پیش‌تر نیز عنوان شده بود، یکی از اصلی‌ترین دلایل افت حجم تجارت گندله سنگ آهن در سال ۲۰۲۰، ناشی از وقفه‌های تولید و عرضه این محصول ناشی از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بوده است. با این حال، این امر تاثیر چندانی بر عملکرد مهم‌ترین کشورهای صادرکننده سنگ آهن نداشت. این تا حدی بود که از بین مهم‌ترین کشورهای صادرکننده گندله سنگ آهن در سال ۲۰۲۰، جایگاه تجاری عمده آن‌ها در این سال نسبت به سال ۲۰۱۱ ارتقا یافته است؛ البته در این میان، برزیل روندی معکوس به‌شدت را طی کرده است.

صادرات این کشور در سال ۲۰۲۰، تنها حدود ۹ درصد از کل تجارت جهانی این محصول را تشکیل داد و تنها حدود ۱۵ میلیون تن گندله سنگ آهن را به اقصی نقاط جهان صادر کرد که بیش از یک‌سوم آن به مقصد چین بود. این در حالی است که حجم صادرات این کشور در سال ۲۰۱۱، به حدود ۵۶ میلیون تن می‌رسید و این حجم از صادرات این کشور را در جایگاه نخست صادرکنندگان گندله سنگ آهن جهان قرار داده بود.

بررسی کل آمار صادرات سنگ آهن این کشور در سال ۲۰۲۰، حجمی بیشتری را نسبت به سال ۲۰۱۱ نشان می‌دهد. یکی از دلایل این امر را می‌توان در افزایش تمایل خریداران به خرید سنگ آهن دانه‌بندی و کنسانتره و تولید گندله سنگ آهن به‌جای خرید آن دانست. این تمایل در بین خریداران که عمده آن‌ها را فولادسازان چینی تشکیل می‌دادند، خرید خود را در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۱ حدود ۵۰ درصد کاهش دادند تا خود از سود تبدیل سنگ آهن دانه‌بندی و کنسانتره به گندله بهره ببرند.

انتظار می‌رود که در سال ۲۰۲۱ و سال‌های پس از آن که همگام با رشد بی‌سابقه قیمت‌های سنگ آهن بوده است، تمایل به خرید سنگ آهن دانه‌بندی و کنسانتره به‌جای گندله سنگ آهن افزایش بیشتری داشته باشد. از این رو می‌توان انتظار داشت که تجارت گندله سنگ آهن تغییر چندانی نداشته باشد، هر چند که بخشی از افت تجارت سال ۲۰۲۰ ناشی از وقفه‌های ایجاد شده در اثر محدودیت‌های لجستیکی، از میان خواهد رفت و سبب بازیابی نسبی حجم تجارت این محصول در سال‌های واپسین خواهد شد.

رقیب اصلی گندله سنگ آهن، آگلومره است که تنها در کوره‌های بلند فولادسازی کاربرد دارد. گندله سنگ آهن، با ترکیبی تقریبا مشابه با آگلومره به‌دلیل یکنواختی بیشتر نرخ بازیابی را در فولادسازی می‌تواند افزایش دهد و از طرف دیگر، تولید آن نیز به‌جای آگلومره آلایندگی نسبتا کمتری را به‌همراه دارد.

کاهش تمایل به خرید گندله سنگ آهن، جایگاه برزیل را از برترین صادرکننده این محصول به جایگاه پنجمین کشور صادرکننده تنزل داد و بخش قابل توجهی از بازار فروش این کشور را از بین برد. در پی این امر، صادرات گندله سنگ آهن برزیل در سال ۲۰۲۰، بیش از ۷۳ درصد نسبت به سال ۲۰۱۱ افت داشت.