شکستن کمر زمین‌های کشاورزی با افزایش جمعیت؛ بررسی تولید جهانی کودهای شیمیایی

چین با تولید و مصرف ۳۱ درصدی از کودهای شیمیایی تولید شده در جهان در سال ۲۰۱۹، بزرگ‌ترین تولید‌کننده و مصرف‌کننده در جهان محسوب می‌شود. از حدود۲۶۰ میلیون تن کود شیمیایی عرضه‌شده در جهان، حدود ۶۰ درصد آن به کودهای نیتراته و مابقی با نسبت تقریبا مساوی به کودهای پتاسه و فسفاته تعلق دارد.

با رشد صنعت کشاورزی در جهان، مصرف کودهای شیمیایی شاهد روند رو به رشدی است. شناخته‌شده‌ترین کودهای شیمیایی ماکرو، شامل کودهای نیتراته، فسفاته، کلسیم و منیزیم و کودهای مخلوط هستند که از بین آن‌ها بیشترین تولید و مصرف به ترتیب به کودهای نیتراته، فسفاته و کودهای پتاسه اختصاص دارد.

با افزایش روزافزون جمعیت در جهان، تامین مواد غذایی به یکی از مسایل پراهمیت در جهان بدل شده است؛ از این رو گسترش صنایع کشاورزی و اهمیت افزایش بهره‌وری و نرخ تولید محصولات کشاورزی بیش از پیش احساس می‌شود. رشد مطلوب محصولات کشاورزی و حصول بیشینه کیفیت و کمیت مستلزم وجود مقدار کافی از مواد مورد استفاده گیاهان در خاک است. امروزه با توجه به استفاده حداکثری از زمین‌های زراعی، مواد مورد نیاز در خاک‌ها کاهش داشته، که این امر منجر به کاهش تولید محصولات و کیفیت آن‌ها خواهد شد؛ از طرفی با توجه به جمعیت روزافزون جهان و محدودیت در زمین‌های قابل کشت، موجب شده است تا جهان با کمبود زمین‌های کشاورزی در تهیه مواد غذایی مورد نیاز بشر مواجه باشد.

در راستای حل مشکل مواد غذایی در جهان با توجه به مشکلات ذکر شده، استفاده از کودهای شیمیایی به‏عنوان سریع‌ترین راه برای جبران کمبود مواد غذایی و حاصلخیزی خاک لازم مورد توجه است؛ به طوری که برآورد می‌شود طی سال‌های اخیر حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد از تولید مواد غذایی در جهان با توجه به استفاده از کودهای شیمیایی ممکن بوده است و در صورت عدم استفاده از کودهای شیمیایی جهان با بحران جدی در تامین غذا مواجه خواهد شد. لازم به ذکر است که مزیت کودهای شیمیایی تنها افزایش تولید و بهره‌وری واحدهای کشاورزی نبوده و با توجه به محدودیتی که در جهان در خصوص تعداد زمین‌های زراعی وجود دارد، استفاده از کودهای کشاورزی تعداد زمین‌های زراعی مورد نیاز برای تامین مواد غذایی مورد نیاز جهان را کاهش می‌دهد.

به طور کلی هفده عنصر برای رشد گیاهان ضروری هستند که شامل کربن، هیدروژن، اکسیژن، ازت، فسفر، پتاسیم، گوگرد، منیزیم، کلسیم، آهن، منگنز، روی، مس، بور، مولیبدن، کلر، نیکل است که برخی از آن‌ها به میزان کافی در خاک وجود دارد و برخی با توجه به کیفیت خاک در قالب دو نوع کود ماکرو و میکرو در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. کود ماکرو به کودهای سیستمیک گفته می‌شود که عمدتا شامل سه ماده اصلی نیتروژن، فسفر، و پتاسیم هستند و در این گزارش به بررسی تولید و تقاضای آن پرداخته شده است.

در نمودار ۱ به بررسی تولید کودهای شیمیایی بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ پرداخته شده است. با توجه به این نمودار تولید کودهای شیمیایی طی این سال‌ها روندی صعودی را شاهد بوده‌اند و با رشد سالانه ۲ درصدی از حدود ۲۴۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۴ به حدود ۲۶۵ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است. با توجه به نمودار ۱، کودهای نیتراته بیش‌ترین میزان تولید کودهای شیمیایی را به خود اختصاص داده‌اند؛ سهم کودهای نیتراته از کل تولید کودهای شیمیایی در سال ۲۰۲۰، حدود ۶۰ درصد بوده است. میزان رشد تولید کودهای نیتراته طی سال‌های مورد بررسی، سالانه حدود ۱ درصد بوده و در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۶۰ میلیون تن از این کود در جهان تولید شده است.

بعد از کودهای نیتراته کودهای پتاسه و فسفاته با سهمی تقریبا برابر در یک جایگاه قرار دارند. میزان رشد تولید کودهای پتاسه و فسفاته بیش از کودهای ازته بوده که نشان‌دهنده افزایش اقبال عمومی این کودها در جهان است.

با توجه به جمعیت کشور چین که حدود ۱۸ درصد از کل جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است، کشور چین با سهم تولید ۳۱ درصد، بزرگ‌ترین تولیدکننده کودهای شیمیایی در جهان شناخته می‌شود. بیشترین سهم تولید کودهای شیمیایی مربوط به این کشور کودهای شیمیایی نیتراته است، که با حدود ۴۰ میلیون تن، سهم ۳۵ درصدی از تولید جهان را به خود اختصاص داده است.

در نمودار ۲ به بررسی تقاضای کودهای شیمیایی در جهان پرداخته شده است. همان‌گونه که در نمودار نیز مشخص است، تقاضای کودهای شیمیایی در سال‌های مورد بررسی همواره بیش از تولید بوده و همواره مازاد عرضه در صنعت کودهای شیمیایی وجود داشته است. مشابه با روند تولید، تقاضای کودهای شیمیایی طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ روندی صعودی را شاهد بوده است. تقاضای کودهای شیمیایی با رشد سالانه ۲ درصدی از ۱۸۵ میلیون تن به ۱۹۵ میلیون تن طی سال‌های مورد بررسی افزایش پیدا کرده است.

کودهای ازته بیشترین سهم از تقاضای این محصول را به خود اختصاص داده‌اند. کودهای ازته، پتاسه و فسفاته هر یک به ترتیب سهم ۵۵، ۲۵ و ۲۰ درصدی از تقاضای کودهای شیمیایی در جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

با توجه به نیاز جمعیت به مواد غذایی، صنعت کشاورزی و به همان نسبت صنعت تولید کودهای شیمیایی از معدود صنایعی در جهان محسوب می‌شود که در پی شیوع ویروس کووید ۱۹ و مشکلات ناشی از تولید، به هیچ عنوان تحت تاثیر قرار نگرفته و حتی شاهد رشد تولید نیز بوده است. با توجه با پیش‌بینی جهت افزایش جمعیت در جهان، پیش‌بینی می‌شود که تقاضا و تولید کودهای شیمیایی به روند صعودی خود ادامه دهد. البته ذکر این نکته حایز اهمیت است که استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی به عنوان یکی از عوامل آلایندگی محیط‌زیست شناسایی می‌شود و موجب برهم زدن تعادل اکو سیستم‌ها و از بین بردن تنوع زیستی می‌شود، لذا امروزه لزوم استفاده بهینه از کودهای شیمیایی، بیش از بیش مورد توجه است و این امر می‌تواند موجب شود که میزان رشد تولید و تقاضا در کودهای شیمیایی کمتر از میزان پیش‌بینی‌شده باشد.

کودهای نیتراته بیش‌ترین میزان تولید کودهای شیمیایی را به خود اختصاص داده‌اند؛ سهم کودهای نیتراته از کل تولید کودهای شیمیایی در سال ۲۰۲۰، حدود ۶۰ درصد بوده است. میزان رشد تولید کودهای نیتراته طی سال‌های مورد بررسی، سالانه حدود ۱ درصد بوده و در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۶۰ میلیون تن از این کود در جهان تولید شده است.

تقاضای کودهای شیمیایی در سال‌های مورد بررسی همواره بیش از تولید بوده و همواره مازاد عرضه در صنعت کودهای شیمیایی وجود داشته است. مشابه با روند تولید، تقاضای کودهای شیمیایی طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ روندی صعودی را شاهد بوده است. تقاضای کودهای شیمیایی با رشد سالانه ۲ درصدی از ۱۸۵ میلیون تن به ۱۹۵ میلیون تن طی سال‌های مورد بررسی افزایش پیدا کرده است.