تقاضای ضعیف، افزایش قیمت انرژی و تورم از جمله مشکلاتی است که بازارهای جهانی با آن درگیر هستند و بازار سنگ آهن نیز از جمله این موارد است که تقاضا برای آن کاهش پیدا کرده و قیمت آن به کمترین سطح خود در ۴ سال اخیر رسیده است.
حدود ۶۳ میلیون تن از صادرات سنگ آهن توسط کشورهای روسیه و اوکراین انجام می‌شود که با شروع جنگ از فوریه ۲۰۲۲ بین این دو کشور مشکلات گسترده‌ای از جمله اختلال در شبکه راه‌آهن اوکراین، بسته شدن بنادر دریای سیاه به دلیل مصادره آن توسط روسیه، افزایش قیمت انرژی و همچنین رکود اقتصاد چین به دلیل محدودیت‌های کرونایی، باعث شده تا تقاضا به میزان زیادی کاهش پیدا کند و این کاهش تقاضا و وجود عرضه مازاد باعث شده تا قیمت سنگ آهن به میزان زیادی کاهش یابد.
صنعت، تاثیرات اساسی روی اقتصاد می‌گذارد و در این میان صنعت فولاد با توجه به کاربردهای گسترده آن جایگاه ویژه‌ای دارد. امروزه یکی از راه‌های توسعه یک کشور تولید فولاد و پیشرفت در این صنعت است. در بین صادرکننده‌های بزرگ سنگ معدن و کنسانتره آهن می‌توان به روسیه و اوکراین اشاره کرد که به طور میانگین طبق آمار گزارش شده توسط UNComTrade در بازه بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، به‌طور متوسط سالانه حدود ۶۳ میلیون تن از سنگ آهن از این دو کشور صادر شده است که در نمودار ۱ نشان داده شده و حدود ۷ درصد از استخراج کل سنگ آهن جهان توسط این دو کشور انجام می‌شود. همچنین از آن‌جایی که اوکراین و روسیه از صادرکننده‌های مهم مواد اولیه فولاد‌سازی به سایر کشورهای اروپایی هستند، درگیری بین این دو می‌تواند روی عرضه سنگ آهن تاثیر بگذارد و مشخص است که هرگونه عملیات نظامی طولانی‌مدت، به شدت بر صادرات سالانه سنگ آهن و صنعت فولاد‌سازی موثر است. یکی دیگر از عوامل موثر روی عرضه و تقاضا و به دنبال آن تغییر قیمت سنگ آهن در بازار جهانی در سال ۲۰۲۲، تغییر رویکرد دولت‌ها، خصوصا چین، در برابر کووید-۱۹ است و بررسی اثر آن اهمیت زیادی دارد.
وضعیت شرکت‌های معدنی سنگ آهن با شروع جنگ اوکراین و روسیه
با توجه به شروع جنگ بین اوکراین و روسیه در فوریه ۲۰۲۲، تولیدات کارخانه‌ها و استخراج معادن با مشکلات متعددی رو‌به‌رو شد که مصادره بنادر دریای سیاه اوکراین توسط روسیه به عنوان یکی از راه‌های مهم دریایی انتقال محصولات از اوکراین به اروپا و آسیا،حملات متعدد به خطوط راه‌آهن اوکراین,کشته‌شدن نیروهای عملیاتی معادن و پیوستن اجباری آن‌ها به ارتش، افزایش هزینه‌های تولیدی به دلیل افزایش قیمت انرژی و هزینه‌های حمل و نقل مواردی از این مشکلات است. از تغییرات عمده ایجاد شده در بازار جهانی عرضه گندله، مهم‌ترین آن کاهش بین ۳.۰ تا ۳.۵ میلیون تن در صادرات گندله سنگ آهن از روسیه است که به دلیل درگیری در جنگ با اوکراین و در پی تحریم‌های تجاری ایجاد شده برای آن کاهش داشته است. این کاهش در صادرات روسیه با افزایش کلی صادرات گندله از اوکراین در طول این دوره به دلیل افت تقاضای داخلی گندله اوکراین و محدودیت در تولید داخلی فولاد این کشور جبران می‌شود. علاوه بر این، در ماه می ۲۰۲۲، دولت هند ۴۵ درصد عوارض صادراتی برای گندله سنگ آهن وضع کرد که توانایی تولیدکنندگان محلی گندله را برای عرضه به بازارهای بین‌المللی محدود کرد و باعث بسته شدن تعدادی از شرکت‌های تولید‌کننده شد. همچنین حملات منظم به اپراتور ملی راه‌آهن اوکراین نیز یکی دیگر از این مشکلات است؛ که حمل و نقل محصولات تولیدی که به طور ریلی از این کشور به اروپا منتقل می‌شد را مختل کرد. همچنین کارخانه‌ها نیاز به پیکربندی لجستیک جدیدی دارد که مشکلات خاص مخصوص به خودش را دارد و می‌تواند اجرای برنامه‌های بلندمدتی که قبلا برنامه‌ریزی شده بود را مختل کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که به دلیل توجه ویژه به کاهش انتشار گازهای گل‌خانه‌ای و مشکلات زیست‌محیطی در سال‌های اخیر، تقاضای فولادسازان برای استفاده از کنسانتره‌های عیار بالا افزایش یافته که موجب تمایل معدن‌کاران برای افزایش حجم تولید این نوع سنگ آهن به جای عیارهای پایین‌تر شده است. دولت اوکراین هم‌راستا با همین امر، برای تولیدکنندگان سنگ آهن از ژانویه ۲۰۲۲، نرخ بهره مالکانه جدیدی را اعمال کرده است که ساختار این سیستم جدید عبارت است از: (۱) در صورتی که قیمت ماهانه شاخص سنگ آهن (۶۲ درصد) کمتر یا برابر با ۱۰۰ دلار آمریکا در هر تن باشد، نرخ بهره مالکانه ۳.۵ درصدی برای فروش در نظر گرفته می‌شود (۲) برای قیمت‌های کمتر یا مساوی ۲۰۰ دلار آمریکا به ازای هر تن، نرخ بهره مالکانه ۵ درصد و (۳) برای قیمت‌های بالاتر از ۲۰۰ دلار آمریکا در هر تن، نرخ ۱۰ درصد اعمال می‌شود. به موجب این حق امتیاز شرکت‌های تولیدی که با بهره مالکانه قبلی یک مبلغ ثابت را برای تمامی محصولات خود می‌پرداختند، در صورتی‌که بخواهند عمده تولیدات خود را به سمت عیارهای بالاتر ببرند، مجبور به پرداخت مبلغ بالاتری هستند.
اثرات شرایط جدید موجود در جهان بر روی قیمت سنگ آهن
طبق گزارش شرکت Ferrexpo که دارای سه معدن بزرگ سنگ آهن در اوکراین و سومین صادرکننده گندله سنگ آهن است، قیمت گندله سنگ آهن عیار بالا (بالای ۶۵ درصد) که معیار قیمت‌گذاری برای محصولات دیگر شرکت بوده، در نیمه اول ۲۰۲۲ کاهش ۴۶ درصدی نسبت به بازه زمانی مشابه در ۲۰۲۱ داشت و نوسانات قیمت نیز با افزایش ۲۵ درصدی همراه بود که در پی آن قیمت سنگ آهن کاهش یافت. دو عامل کلیدی در کاهش میانگین قیمت و افزایش نوسانات نقش داشته‌اند: ۱) درگیری در اوکراین که ناپایداری‌های کوتاه‌مدت را در قیمت‌گذاری کامودیتی‌ها ایجاد کرد ۲) کاهش محرک‌های بانک‌های مرکزی و تغییر سیاست‌های دولت‌ها در مواجهه با کووید- ۱۹ در سال ۲۰۲۲ علی‌رغم شیوع بیماری، که موجب افزایش تولید فولاد در سال ۲۰۲۱ شد و روی افزایش تولید بسیار تاثیرگذار بوده است. کمک‌های مالی در سال ۲۰۲۱ میزان تقاضا را افزایش داده و در نتیجه منجر به افزایش قیمت کامودیتی‌ها می‌شود؛ ولی در سال ۲۰۲۲ تمرکز اصلی بانک‌ها و دولت روی کنترل تورم و افزایش ناگهانی قیمت انرژی در پی حمله روسیه به اوکراین بوده است.
همچنین بدیهی است که میزان عرضه و تقاضا تاثیر چشم‌گیری روی قیمت‌ها دارد و از آن‌جایی که چشم‌انداز بازار برای قیمت سنگ آهن عمدتا تحت تاثیر نوسانات تقاضای چین است که واردات آن ۷۱ درصد از تجارت سنگ آهن در سال ۲۰۲۱ را تشکیل می‌داد؛ محدودیت‌های شدید کرونایی در سال ۲۰۲۲ پس از شیوع مجدد کووید- ۱۹ و ضعف در بخش مسکن چین، روی عرضه و مصرف سنگ آهن آن تاثیر گسترده‌ای گذاشته و یکی دیگر از عوامل موثر در قیمت سنگ‌آهن است. با ضعیف شدن حاشیه فولاد در چین در اواخر نیمه اول ۲۰۲۲ بنا به دلایل گفته شده، فولادسازان مصرف گندله خود را کاهش دادند و برای کنترل هزینه‌ها به سمت استفاده از سنگ‌آهن با عیار پایین روی آوردند. استرالیا، بزرگ‌ترین صادرکننده سنگ معدن در جهان، کاهش ۰.۶ درصدی تولید فولاد جهانی را در سال جاری به ۱.۹۴۷ میلیون تن پیش‌بینی کرده است که در چین و اتحادیه اروپا به ترتیب ۲ و ۷.۱ درصد کاهش خواهد یافت؛ ترس از بحران انرژی در اروپا باعث شده تا تولید فولاد به میزان زیادی کاهش یابد و در پی تمام این عوامل، کاهش تقاضا برای بازار جهانی پیش‌بینی می‌شود.
همه موارد که به آن‌ها اشاره شده است،از جمله تقاضای ضعیف، بسته شدن راه‌های ارتباطی و افزایش قیمت انرژی که در پی حمله روسیه به اوکراین و ادامه شیوع کووید-۱۹ به ویژه در چین، باعث شد تا در آخرین ماه‌های سال ۲۰۲۲ قیمت سنگ آهن به پایین‌ترین سطح خود در ۴ سال اخیر برسد و احتمالا این روند کاهشی برای سال آینده نیز با کاهش تولیدات چین و اروپا و فشارهای ناشی از عرضه مازاد، ادامه خواهد داشت.