در سالهای اخیر، هند با تکیه بر توسعه ظرفیتهای تولید و رشد پایدار صادرات، جایگاه خود را در بازار جهانی شمش سرب بهطور قابلتوجهی ارتقا داده؛ بهطوریکه نرخ رشد سالیانه صادرات آن در سال ۲۰۲۳ به اوج رسید و در همین سال، سنگاپور با سهم چشمگیر ۳۴ درصدی به مهمترین مقصد صادراتی هند تبدیل شد.
در سال ۲۰۲۴، سهم هند از بازار جهانی شمش سرب به ۱۳ درصد افزایش یافت که تقریبا دو برابر سهم آن در ابتدای دوره ۵ ساله مورد بررسی بود. با وجود کاهش جزیی نرخ بهرهبرداری از ذخایر معدنی به ۱۱.۶ درصد، ظرفیت تولید همچنان در سطح بالایی حفظ شده است. در این میان، شرکت Hindustan Zinc Ltd با سرمایهگذاری ۱.۵ میلیارد دلار برای توسعه زیرساختها و دو برابر کردن تولید تا سال ۲۰۳۰، مسیر تثبیت موقعیت هند بهعنوان یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی فلزات غیرآهنی را هموار کرده است.
در دهه اخیر، بازار جهانی فلزات غیراهنی دستخوش تحولاتی بنیادین شده است؛ تحولاتی که ریشه در تغییر الگوهای ذخیرهسازی انرژی و افزایش تقاضا برای باتریهای سرب-اسیدی در صنایع خودرویی و رشد تولید صنعتی در کشورهای در حال توسعه دارد. در این میان، فلز سرب بار دیگر جایگاهی محوری در زنجیره جهانی تامین تجهیزات ذخیرهسازی انرژی یافته و به یکی از ارکان حیاتی صنایع پیشرفته بدل شده است. طی چهار سال گذشته، بازار جهانی شمش سرب، شاهد دگرگونیهای قابل توجهی در الگوهای تولید و صادرات بوده و هند که پیشتر نقشی محدود و منطقهای در تجارت این فلز ایفا میکرد، توانسته با تکیه بر منابع غنی معدنی و نیروی کار ارزان، جایگاهی برجسته در میان صادرکنندگان عمده جهان به دست آورد. این در حالی است که بسیاری از کشورها، تحت فشارهای فزاینده زیستمحیطی، تولید سرب خود را کاهش دادهاند و همین امر زمینه را برای گسترش نقش هند در بازار جهانی فراهم ساخته است؛ ازاینرو، شناخت روند تحولات بازار صادراتی شمش سرب هند نهتنها از جنبهی اقتصادی، بلکه از منظر راهبردی و صنعتی نیز حایز اهمیت است؛ زیرا بررسی ساختار این بازار میتواند تصویری روشن از مسیر تحول صنعتی هند، سیاستهای کلان معدنی این کشور و جایگاه آینده آن در نظام تجارت جهانی ارایه دهد.
در نمودار ۱، میزان و سهم صادرات هند از بازار جهانی شمش سرب و روند تغییر آن در طول سالهای اخیر بهوضوح مشهود است. در سال ۲۰۲۰، با وجود همهگیری جهانی ویروس کووید-۱۹ و اختلال گسترده در زنجیرههای تامین فلزات از جمله سرب، هند توانست سطح صادرات شمش سرب خود را در حدود ۱۲۳ هزار تن و معادل ۶.۹ درصد از کل صادرات جهانی حفظ کند. هرچند همین سال کمترین سطح صادرات هند در بازهی پنجساله محسوب میشود، اما این کشور همچنان جایگاه سوم را در میان برترین صادرکنندگان شمش سرب جهان حفظ کرد. در همین سال، نرخ بهرهبرداری از ذخایر معدنی سرب هند نیز به دلیل محدودیتهای ناشی از همهگیری به ۸.۴ درصد کاهش یافت که در نمودار ۲ نیز این روند نزولی در تولید معدنی بهخوبی نمایان است.
در سال ۲۰۲۱، همزمان با بهبود نسبی تجارت جهانی پس از پایان محدودیتهای ناشی از شیوع کووید-۱۹ و همچنین رشد تدریجی صنایع باتری و خودروسازی در جهان، صادرات شمش سرب هند به ۱۳۶ هزار تن افزایش یافت؛ هرچند سهم این کشور از صادرات جهانی با اندکی افت به ۶.۵ درصد رسید و هند در جایگاه چهارم صادرکنندگان قرار گرفت. این کاهش نسبی سهم با وجود رشد صادرات هند، ناشی از بازگشت سریعتر عرضه در برخی کشورهای بزرگ تولیدکننده بود. در سال ۲۰۲۲، ثبات تقاضا در بازار جهانی منجر به افت جزیی صادرات جهانی شمش سرب به ۱.۹ میلیون تن شد. صادرات هند نیز در همین سال به ۱۲۷ هزار تن کاهش یافت؛ اما در نتیجه افت صادرات جهانی، سهم هند در بازار بینالمللی به ۶.۸ درصد افزایش پیدا کرد. نرخ بهرهبرداری از ذخایر سرب هند در این سال نیز به ۹.۶ درصد رسید و تولید معادن سرب هند به بالاترین سطح خود در چند سال اخیر دست یافت؛ اما به دلیل رشد چشمگیر تقاضای داخلی بهویژه در بخشهای باتری، خودروسازی و تجهیزات برقی، بخش قابلتوجهی از سرب تولیدی در داخل کشور مصرف شد و سهم کمتری از تولیدات این کشور صادر شد.
سال ۲۰۲۳ نقطه عطفی برای صنعت سرب هند بهشمار میآید؛ چراکه صادرات این کشور با ۱۵ درصد افزایش به ۲۳۲ هزار تن جهش کرد و سهم هند از صادرات جهانی از ۶.۸ درصد در سال ۲۰۲۲، به حدود ۱۰.۸ درصد افزایش یافت. این رشد چشمگیر باعث شد هند در جایگاه دوم صادرکنندگان عمده شمش سرب جهان قرار گیرد. در همین سال، با وجود کاهش ذخایر معدنی سرب در این کشور، نرخ بهرهبرداری همچنان در سطوح بالا باقی ماند؛ از سوی دیگر، سیاستهای جدید دولت هند از سال ۲۰۲۳ تحت طرحهایی چون RoDTEP و GatiShakti، با هدف تسهیل تجارت خارجی، بهبود زیرساختهای لجستیکی و دیجیتالیسازی فرآیندهای گمرکی، موجب افزایش رقابتپذیری و سودآوری تولیدکنندگان سرب در بازار این کشور شد؛ افزون بر آن، گسترش همکاریهای تجاری با کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین، بهویژه تبدیل شدن سنگاپور به یکی از شرکای کلیدی تجاری هند، باعث تنوعبخشی به بازارهای صادراتی و تثبیت جایگاه این کشور بهعنوان یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی شمش سرب شد.
در سالهای مورد بررسی، مقاصد اصلی صادرات شمش سرب هند عمدتا کشورهای کره جنوبی، ویتنام و تایلند بودهاند؛ با این حال، در سال ۲۰۲۳ کشور سنگاپور با سهم چشمگیر ۳۴ درصدی از کل صادرات سرب هند، به عنوان بزرگترین مقصد صادراتی این کشور شناخته شد. در همین سال، صادرات شمش سرب هند با افزایش ۳۱ درصدی نسبت به سال پیشین به حدود ۳۱۰ هزار تن رسید که بالاترین سطح در بازهی پنجساله مورد بررسی به شمار میرود. در نتیجه، هند توانست با پشت سر گذاشتن کره جنوبی به بزرگترین صادرکننده شمش سرب جهان بدل شود. در سال ۲۰۲۴، سهم هند از بازار جهانی به ۱۳ درصد افزایش یافت که این میزان تقریبا دو برابر سهم صادرات این کشور در ابتدای بازه مورد بررسی (سال ۲۰۲۰) محسوب میشود. در همین سال، کشور سنگاپور با رشد چشمگیر تقاضا، سهم خود از واردات سرب هند را به ۴۳ درصد از کل صادرات هند، معادل ۱۳۵ هزار تن، افزایش داد و این روند، نقش مهمی در تثبیت جایگاه هند به عنوان بزرگترین صادرکننده شمش سرب در جهان ایفا کرد. هرچند نرخ بهرهبرداری از ذخایر معدنی هند در سال ۲۰۲۴ با اندکی کاهش به ۱۱.۶ درصد رسید، اما همچنان در سطحی بالا باقی ماند. پیشبینی میشود صادرات سرب و سایر فلزات غیرآهنی هند در سالهای آینده نیز با سرعتی فزاینده رشد یابد؛ زیرا شرکت Hindustan Zinc Ltd، بهعنوان بزرگترین تولیدکننده سرب و روی هند، با اجرای برنامهای جامع به ارزش ۱۲ هزار کرور روپیه (معادل ۱.۴۵ میلیارد دلار امریکا) برای توسعه ظرفیت تولید، نوسازی زیرساختها و استفاده از فناوریهای پیشرفته در بازیافت و بازیابی فلزات، در پی دو برابر کردن تولید خود تا سال ۲۰۳۰ است و انتظار میرود این اقدام جایگاه هند را در بازار جهانی فلزات، بهویژه در حوزه سرب پالایششده، بیش از پیش تقویت کند.