کنسانتره منگنز یکی از محصولات مهمی است که در صنعت آلیاژسازی و باتری‌ها کاربرد فراوانی دارد. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کنسانتره منگنز در جهان آفریقای جنوبی و استرالیا هستند، اما چین در بازار تجارت این محصول نیز یکه‌تاز است و بیش‌از ۶۷ درصد صادرات جهانی را در انحصار خود دارد.
بیشترین ذخایر منگنز جهان در آفریقای جنوبی، برزیل و استرالیا واقع شده است؛ البته چین نیز به‌عنوان یکی‌از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر کم‌عیار منگنز در جهان مطرح است. با افزایش تقاضای صنعت فرو آلیاژها به‌عنوان یکی از صنایع مصرف‌کننده این محصول، تجارت این محصول در بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ به‌طرز چشمگیری افزایش یافت؛ اما در سال ۲۰۲۰ و در پی همه‌گیری ویروس کرونا و رکود اقتصادی معادن و صنایع معدنی ناشی از این همه‌گیری، تولید و تجارت کنسانتره منگنز نیز دستخوش دگرگونی و کاهش شد.
منگنز فلزی است که عمدتا در صنایع فولادسازی و در تهیه فرو آلیاژها کاربرد دارد، البته شایان‌ذکر است سنگ منگنز به غیر از صنایع فولادسازی در تولید دی‌‌اکسید‌مگنز جهت تولید باتری‌‌های خشک نیز مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. باقی مصارف منگنز مانند کاربرد آن در خوراک دام و طیور چشم‌گیر نیست. بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا، مجموع ذخایر منگنز شناخته‌شـده جهـان در حدود ۵ میلیارد تن است که برای سال‌ها بدون تغییر باقی‌مانده است و ذخیره قابل توجه جدیدی از این فلز کشف نشده است؛ از این مقدار ذخیره، استخراج تنها ۱.۵ میلیارد تـن آن در شـرایط فعلـی اقتصادی به‌شمار می‌روند. بزرگ‌ترین ذخایر منگنز در جهان در سال ۲۰۲۱ به‌ترتیب با ۶۴۰، ۲۷۰، ۲۷۰ میلیون تن متعلق به آفریقای جنوبی، برزیل و استرالیا بوده است.
به‌صورت کلی عیار کانسنگ منگنز عموما در چهار دسته‌بندی بـالاتر از ۳۵ درصـد، کانسنگ منگنز آهن‌دار بـا منگنـز ۲۰ تـا ۳۵ درصـد؛ کانسنگ منگنز آهنی با منگنز ۱۰ تا ۲۰ درصد و کانسنگ آهن منگنز دار با منگنز بین ۵ تا ۱۰ درصد دسته‌بندی می‌شود. بزرگ‌تـرین و اقتصادی‌ترین ذخایر منگنز از نوع رسوبی در جهان، در کشور مکزیک واقع است و به‌شکل تقریبا لایـه‌ای و گسـترده در سطح این کشور یافت می‌شوند.
مهره‌های اصلی بازار کنسانتره منگنز در جهان
چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده سنگ منگنز کم‌عیار (کمتر از ۳۰ درصد منگنز و به‌صورت مرطوب) شناخته شده است؛ از طرفی آفریقای جنوبی بیشترین سنگ منگنز عیار متوسط (کمتر از ۴۴ درصد و بیشتر از ۳۰ درصد منگنز و مرطوب) جهان را تولید می‌کند. گابون، آفریقای جنوبی، استرالیا و تا حدودی برزیل، تولیدکننده اصلی سنگ‌منگنز پر عیار (بیش از ۴۴ درصد منگنز و مرطوب) در جهان شناخته می‌شوند. تولید معدنی منگنز در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ در نمودار ۱ به‌نمایش گذاشته شده است.
همان‌طور که نمودار نیز گویا است، تولید کنسانتره منگنز در طی بازه زمانی مورد بررسی سالیانه به‌طور میانگین حدود ۲.۶ درصد افزایش‌یافته و از ۱۵ هزار تن در سال ۲۰۱۲ به ۲۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. گفتنی است روند تولید این ماده در سال ۲۰۱۶ کاهشی بود و علت این امر را می‌توان کاهش تقاضا برای تولید فرو آلیاژها در آن سال برشمرد. در سال ۲۰۲۰ نیز کاهش تولید محسوسی رخ داد که از تبعات رکود اقتصادی معادن و صنایع معدنی ناشی از کاهش تولیدات در اثر همه‌گیری ویروس کرونا بود. کشورهای آفریقای جنوبی، استرالیا، گابن، غنا و چین به‌ترتیب با سهم ۲۸، ۱۸، ۱۵، ۸ و ۷ درصدی از تولید جهانی کنسانتره منگنز در صدر فهرست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این ماده در جهان قرار گرفته‌اند.
بر اساس نمودار ۱ می‌توان عنوان نمود که غنا در سال ۲۰۱۴ به جرگه بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کنسانتره منگنز پیوسته است؛ این درحالی است که پیش‌از ۲۰۱۴ اطلاعاتی در سازمان زمین‌شناسی آمریکا مبنی بر تولید قابل توجهی از منگنز معدنی در این کشور منتشر نشده است؛ این درحالی است که تولیدات معدنی منگنز چین در بازه زمانی مورد بررسی به‌شدت کاهش‌یافته و از ۲.۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۲ به ۱.۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است؛ به‌بیانی دیگر ۱۷ درصد در طی بازه زمانی مورد مطالعه از تولیدات کنسانتره منگنز در چین کاسته شده است.
گره خوردن سرنوشت سنگ منگنز به فولاد
تقاضای جهانی برای منگنز مستقیما به‌نیاز صنایع فولادسازی وابسته است. امروزه انواع مختلفی از فولاد تولید می‌شود که هر کدام به‌مقدار معینی منگنز نیاز دارند. منابع تامین منگنز در فرآیند تولید فولاد متنوع بوده و شامل منگنـز در آهـن خام و سنگ منگنز نیز می‌شود. با این حال این دو منبع فقط سهم کوچکی از منگنز مورد نیاز را تامین می‌کنند و بیشتر منگنز مورد نیاز به شکل فروآلیاژهای منگنزدار در مرحله ذوب و شکل‌گیری فولاد به آن افزوده می‌شود. مقداری از منگنز ورودی به فرآیند تولید فولاد به دلیل اکسیداسیون تلف می‌شود. امروزه متوسط مصرف واحد منگنز در کشورهای صنعتی در حدود ۵.۵ کیلوگرم به‌ازای هر تن فولاد تولیـدی گزارش‌شده است. تجارت جهانی سنگ و کنسانتره منگنز در قالب صادرات این محصولات در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ در نمودار ۲ به‌تصویر کشیده شده است. با توجه به این نمودار، روند صادرات این محصول در بازه زمانی مورد بررسی افزایش‌یافته و از حدود ۲۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۱ به حدود ۴۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده که این به معنای رشد سالانه ۸.۲ درصدی صادرات این محصولات در بازه زمانی مورد بررسی است.
همان‌طور که نمودار ۲ نشان می‌دهد، از ابتدای بازه زمانی مورد بررسی بیشینه سهم صادرات سنگ و کنسانتره منگنز به چین اختصاص دارد که در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۶۷ درصد سهم تجارت جهانی این محصول در اختیار چین بوده است. هند و کره جنوبی در رده‌های بعدی صادرات این محصولات قرار گرفته‌اند و به ترتیب ۲۰ و ۳۰ درصد از سهم تجارت جهانی این محصولات را در اختیار دارند. با توجه به این که تقاضا برای فروآلیاژها به‌ویژه فرومنگنزها به دلیل کاربرد آن‌ها در باتری‌ها و صنعت فولادسازی، در سالیان اخیر افزایش‌یافته است، در پی آن تولید معدنی و تجارت سنگ و کنسانتره منگنز نیز در بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ به طرز چشمگیری افزایش یافت، اما با ظهور ویروس کووید-۱۹ در اواخر سال ۲۰۱۹ و در پی آن تعطیلی و قرنطینه‌های سراسری در اکثر کشورهای جهان، تولید کنسانتره‌منگنز و در پی آن تجارت این محصول در سال ۲۰۲۰ روبه کاهش نهاد و سرانجام در سال ۲۰۲۱ با کاهش آمار مبتلایان به کووید-۱۹ و از سرگیری تولید صنایع به‌ویژه در چین، مجددا آمار صادرات سنگ و کنسانتره منگنز افزایش یافت.
