ماشینآلات نورد شامل نورد سرد، نورد گرم، ترکیبی و ماشینآلات نورد لوله، از ابزارهای کلیدی در صنعت شکل‌دهی فلزات هستند که با اعمال فشار بالا توسط غلتک‌ها، فلزات را به اشکال مختلف تبدیل می‌کنند. این ماشینآلات در تولید محصولاتی چون ورق، میلگرد، مقاطع و لوله‌های فلزی کاربرد وسیع دارند.
ارزش تجارت ماشینآلات نورد گرم و ترکیبی و همچنین ماشینآلات نورد سرد در بازه زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، با روند رشدی چشمگیر، به ترتیب با افزایش ۶۸ و ۷۴ درصدی همراه بوده است. ماشینآلات نورد لوله در سال‌های اخیر متاثر از تقاضای فزاینده برای لوله‌ها در پی پروژه‌های زیرساختی، قراردادهای بین‌المللی و تحولات ژئوپولیتیکی با رشدی پایدار همراه بوده‌‌است. ارزش تجارت غلتک‌های نورد در راستای توسعه غلتک‌های پیشرفته و افزایش تقاضا در صنایع خودروسازی و زیرساختی، با افزایش ۲۲.۸ درصدی از ۱.۷ میلیارد دلار در ۲۰۲۰ به ۲.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
ماشینآلات نورد از تجهیزات اساسی و راهبردی شکل‌دهی از طریق اعمال فشار بالا، در صنایع فلزی به شمار می‌آید. اجزای اصلی این ماشینآلات شامل غلتک‌ها برای فشرده‌سازی، قاب نگهدارنده جهت حفظ پایداری ساختار و موتور به‌منظور ایجاد حرکت در سیستم است؛ در فرآیند نورد، فلز با عبور از میان غلتک‌ها، دچار تغییر در ضخامت، عرض یا سطح مقطع می‌شود و به فرم مورد نظر دست می‌یابد. غلتک‌های مورد استفاده در ماشینآلات نورد معمولا از فولاد سخت و آلیاژی ساخته شده‌اند تا مقاومت بالایی در برابر فشار و سایش داشته باشند. لازم به ذکر است که کیفیت و طراحی غلتک‌ها تاثیر مستقیمی بر دقت ابعادی و کیفیت محصولات نوردی دارد. ماشینآلات نورد در تولید انواع محصولات فلزی نظیر ورق، میلگرد، مقاطع و لوله‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند.
فرآیند نورد به دو روش عمده تقسیم می‌شود؛ نورد گرم که در دماهای بالا صورت می‌گیرد و برای تولید محصولات سنگین مانند ورق‌های ضخیم، انواع مقاطع و لوله‌های صنعتی مناسب است و نورد سرد که در دمای محیط، به تولید قطعاتی با دقت ابعادی و کیفیت سطحی بالا می‌پردازد؛ محصولات نورد سرد عمدتا در کاربردهای حساس و مهندسی‌شده استفاده می‌شوند که به دقت بالا و سطح یکنواخت نیاز دارند.
رشد پرشتاب شهرنشینی، گسترش پروژه‌های زیرساختی و نیاز روزافزون صنایع به فلزات، از مهم‌ترین عوامل محرک بازار محصولات نوردی به‌شمار می‌آید؛ محصولات تولیدی به‌وسیله این ماشینآلات در حوزه‌هایی نظیر صنعت نفت و گاز، خودروسازی و ساخت‌وساز به‌دلیل ویژگی‌هایی همچون استحکام بالا، دقت ابعادی و دوام طولانی‌مدت، کاربرد فراوان دارند. لازم به ذکر است، پیشرفت‌های مستمر در فناوری نورد و بهبود بهره‌وری خطوط تولید، زمینه‌ساز پاسخ‌گویی موثر به تقاضای فزاینده بازارهای جهانی شده است.
روند پرنوسان تجارت تجهیزات نورد گرم و سرد
درک ارزش تجاری هر کدام از ماشینآلات نورد سرد و گرم، علاوه بر اینکه می‌تواند شناختی از تغییرات تقاضای بازار جهانی (به‌واسطه تغییر قیمت‌ها) ارایه می‌دهد، می‌تواند به‌عنوان شاخصی از مسیر توسعه صنایع مصرف‌کننده این تجهیزات نیز عمل کند. در نمودار ۱ ارزش تجارت ماشینآلات نورد سرد و گرم (دستگاه‌های نورد گرمی که شامل مرحله نورد سرد هستند نیز در میان ماشینآلات نورد گرم در نظر گرفته شده‌است) و همچنین نورد لوله طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ ارایه شده است.
در تجارت دستگاه‌های نورد گرم یا ترکیبی، روند کلی نشان‌دهنده رشد قابل توجه ارزش تجارت طی بازه زمانی مذکور است؛ به‌طوری‌که ارزش تجارت این محصول از ۴۱۲ میلیون دلار در ۲۰۲۰، به ۶۹۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ رسیده که بیانگر رشد چشمگیر ۶۸ درصدی تجارت آن است. در این بازه تنها کاهش ارزش بازار در سال ۲۰۲۱ اتفاق افتاده که بازار کاهش ۲۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ را شاهد بوده است؛ این کاهش را می‌توان به اختلال زنجیره تامین پس از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ نسبت داد. در ادامه ارزش تجارت این محصول با روند افزایشی روبهرو بوده است. از دلایل روند افزایشی پایدار در بازه مذکور، می‌توان به افزایش تقاضا در جهت رشد پروژه‌های زیرساختی در سطح جهان و تثبیت زنجیره‌های تامین بعد از سال ۲۰۲۱ اشاره کرد.
در سال‌های مورد بررسی، ارزش تجارت دستگاه‌های نورد سرد، روند رو به رشد را مانند تجارت دستگاه‌های نورد گرم و ترکیبی تجربه کرده است. ارزش تجارت این محصول در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۱۷ میلیون دلار بوده و تا سال ۲۰۲۴ با رشد چشمگیر ۷۴ درصدی به ۷۲۶ میلیون دلار رسیده است. از دلایل روند پایدار و رو به رشد تجارت این محصول، توسعه بازار و تمرکز بر نوآوری‌های تکنولوژیکی آن بوده است. لازم به ذکر است نوسانات قیمت مواد اولیه و انرژی، تاثیر قابل توجهی بر رشد هزینه‌های تولید این محصول داشته است. متوسط ارزش تجارت این محصول در این بازه زمانی حدود ۵۳۵ میلیون دلار بوده است.
چین به عنوان بزرگترین‌صادرکننده ماشینآلات نورد گرم، ترکیبی و سرد شناخته می‌شود و در پنج سال اخیر جایگاه خود را به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده این ماشینآلات حفظ کرده است؛ به‌طوری‌که صادرات دستگاه‌های نورد سرد و گرم یا ترکیبی این کشور در سال ۲۰۲۴ به ترتیب نزدیک به ۷۱ هزار تن با سهم ۷۹ درصدی به ارزش ۳۲۰ میلیون دلار و ۴۶ هزار تن با سهم ۶۵ درصدی به ارزش ۱۸۰ میلیون دلار از صادرات کل را در اختیار داشته است. کره جنوبی با سهم ۱۴ درصد، معادل ۱۰ هزار تن تجهیزات نورد گرم و ترکیبی به ارزش ۲۰۰ میلیون دلار را صادر کرده و در رتبه دوم قرار دارد. همچنین در بخش ماشینآلات نورد سرد، کشور آلمان با سهم ۷ درصد از صادرات کل، معادل ۶ هزار تن تجهیز به ارزش ۱۴۰ میلیون دلار را صادر کرده و در جایگاه دوم قرار دارد. کشور هند در زمینه واردات ماشینآلات نورد سرد، با واردات حدود ۸.۲ هزار تن ماشینآلات نورد سرد به ارزش ۱۹۸ هزار دلار در جایگاه نخست و کشور آمریکا با واردات ۷.۹ هزار تن ماشینآلات نورد سرد به ارزش ۱۸۰ میلیون دلار، در جایگاه دوم واردات جهانی قرار دارد.
در زمینه واردات ماشینآلات نورد گرم آمریکا با واردات حدود ۹.۴ هزار تن ماشینآلات نورد گرم به ارزش ۲۴۰ میلیون دلار در جایگاه نخست و کشور هند با واردات ۷.۲ هزار تن ماشینآلات نورد گرم به ارزش ۲۶۰ میلیون دلار، در جایگاه دوم واردات جهانی قرار دارد.
نقش پررنگ خاورمیانه در رشد تجارت ماشینآلات نورد لوله
ماشینآلات نورد لوله به‌دلیل ویژگی‌های فنی خاص، فرآیند تولید متفاوت و نوع محصول نهایی، در طبقه‌بندی گمرکی (HS Code) به‌صورت مستقل از دیگر ماشینآلات نورد مانند نورد گرم و ترکیبی یا سرد دسته‌بندی شده‌است. فرآیند تولید، تجهیزات و ویژگی‌های فنی آن‌ها با سایر محصولات نوردی تفاوت دارد. لوله‌ها به‌دلیل شکل توخالی، کاربردهای صنعتی خاص و استانداردهای متفاوت، نیازمند کنترل کیفیت متفاوت و بالتبع ماشینآلات شکل‌دهی متفاوت و جداگانه از دیگر محصولات نوردی از جمله محصولات تخت هستند. این تمایز فنی و کاربردی، جداسازی آن را در نظام طبقه‌بندی کالا ضروری کرده است.
دستگاه‌های نورد لوله از اجزای حیاتی در صنعت شکل‌دهی فلزات و به‌ویژه در زنجیره تولید لوله‌های صنعتی هستند. این لوله‌ها، بسته به کاربرد، در صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، آب‌رسانی، انرژی و زیرساخت‌های عمرانی مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ به همین دلیل، نوسانات در تجارت این دستگاه‌ها نه تنها می‌تواند بازتابی از شرایط اقتصادی صنایع نوردی باشد، بلکه مستقیما تحت تاثیر سیاست‌های انرژی، پروژه‌های زیربنایی بزرگ و تحولات ژئوپولیتیکی جهانی نیز قرار دارد.
ارزش تجارت ماشینآلات نورد لوله در پنج سال اخیر با رشدی پایدار روبهرو بوده است. در سال ۲۰۲۰ ارزش تجارت ماشینآلات نورد لوله حدود ۱۶۷ میلیون دلار بوده است. ارزش تجارت در سال ۲۰۲۱ نیز با تغییر جزیی در محدوده سال ۲۰۲۰ مانده و تغییر محسوسی نداشته است. با بهبود شرایط اقتصادی در دوران پسا کرونا، سال ۲۰۲۲ تجارت این محصول رشد ۳۱ درصدی را تجربه کرد و تجارت آن در سال ۲۰۲۳ در همان محدوده باقی ماند.
در سال ۲۰۲۴، بازار تجارت ماشینآلات نورد لوله رشد و بازیابی قابل‌توجهی را تجربه کرد؛ به‌طوری‌که به بالاترین مقدار ارزش تجاری خود در میان سال‌های مورد بررسی یعنی ۳۱۵ میلیون دلار رسید؛ این جهش بزرگ ۳۱ درصدی نسبت به سال پیشین و ۸۸ درصدی نسبت به شروع بازه مورد بررسی را می‌توان به ماهیت پروژه‌محور بودن استفاده از دستگاه‌های نورد لوله نسبت داد؛ لوله‌ها عمدتا در صنایع نفت، گاز، آب‌رسانی و پتروشیمی استفاده می‌شوند؛ در همین راستا، تقاضا برای لوله‌ها می‌تواند تحت تاثیر اجرای پروژه‌های زیرساختی بزرگ، قراردادهای بین‌المللی و تحولات ژئوپولیتیکی قرار گیرد. کشورهایی مانند عربستان سعودی با اجرای پروژه گازی عظیم Jafurah، نیجریه با ادامه ساخت خط لوله گاز AKK و قطر با توسعه میدان گازی North Field East، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در پروژه‌های زیرساختی انجام دادند که نیاز به تولید لوله‌های فلزی و در نتیجه تقاضا برای ماشینآلات نورد لوله را افزایش داده است.
در حوزه تجارت جهانی ماشینآلات نورد لوله، هند با واردات ۶.۲ هزار تن و ارزش ۹۹ میلیون دلار در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن آمریکا با واردات ۵.۵ هزار تن و ارزش ۴۷ میلیون دلار، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، در بخش صادرات، چین با صادرات ۱۸ هزار تن و سهم ۱۷ درصدی از کل صادرات جهانی به ارزش ۳۱۵ میلیون دلار، پیشتاز این بازار به‌شمار می‌رود. آلمان نیز با صادرات ۵.۴ هزار تن و سهم ۶ درصدی به ارزش ۱۰۱ میلیون دلار، در رتبه دوم صادرکنندگان این محصول قرار دارد.
دست برتر تجارت غلتک‌های نوردی نسبت به تجهیزات نوردی
غلتک‌ها در ماشینآلات نورد یکی از اجزای کلیدی در فرآیند نورد فلزات به شمار آمده و نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت و کارایی محصولات نهایی تولید شده ایفا می‌کنند. ارزش تجارت این محصولات به دلیل اینکه قطعات اصلی مصرفی در تجهیزات نوردی هستند، به مراتب بیشتر از ارزش تجارت خود تجهیزات نوردی است. در نمودار ۲ ارزش تجارت غلتک‌های دستگاه نورد طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ مشهود است.
در پیج سال اخیر، ارزش تجارت غلتک‌های دستگاه نورد با رشدی پایدار و با نرخ ۵.۲ درصدی همراه بوده است؛ به‌طوری‌که این مقدار آن از ۱.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۲.۱ میلیارد دلاردر سال ۲۰۲۴ رسیده که معادل رشد سالیانه حدود ۲۲.۸ درصدی طی پنج سال اخیر است. ارزش تجارت این محصول در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، تقریبا یکسان و حدود ۱.۷ میلیارد دلار بوده است. از سال ۲۰۲۲ ارزش تجارت این محصول افزایش پیدا کرده و در نهایت در سال ۲۰۲۴ به بالاترین مقدار ارزش تجارت طی بازه مذکور رسید؛ این رشد پایدار عمدتا ناشی از افزایش تقاضا از سوی صنایع خودروسازی و زیرساختی است. علاوه بر این، توسعه نسل جدیدی از غلتک‌های پیشرفته با آلیاژهای مقاوم‌تر از جنس آلیاژهای کروم، مولیبدن و نیکل که از عمر مفید بالاتر و مقاومت مکانیکی و حرارتی بیشتری برخوردارند، در افزایش ارزش تجارت این محصولات نقش بسزایی داشته است. این نوع غلتک‌ها به‌ویژه در صنایع خودروسازی و تولید فولاد سبک، با استقبال قابل‌توجهی مواجه شده است. شرکت‌هایی نظیر نیپون استیل سهم مهمی در پیشبرد این فناوری‌ها ایفا کرده‌اند.
در حوزه تجارت غلتک‌های دستگاه نورد، چین با صادرات ۲۳۱ هزار تن به ارزش ۶۵۴ میلیون دلار، معادل ۴۸.۶ درصد از کل صادرات جهانی، بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول در سال ۲۰۲۴ بود. ژاپن نیز با صادرات ۳۱ هزار تن به ارزش ۲۱۰ میلیون دلار و سهم ۶.۷ درصدی، رتبه دوم صادرات را به خود اختصاص داد. در زمینه واردات، ایالات متحده طی سال گذشته میلادی با واردات ۶۸ هزار تن به ارزش ۳۶۵ میلیون دلار در صدر قرار دارد و پس از آن، هند با ۶۷ هزار تن به ارزش ۱۹۰ میلیون دلار در جایگاه دوم قرار دارد.
لازم به ذکر است که متفاوت بودن عمر تجهیزات نورد مورد استفاده در کشورهای متقاضی و روند متفاوت توسعه کارخانجات نوردی در این کشورها، به گونه‌ای است که روند تقاضا برای غلتک‌های نورد با ماشینآلات نورد لزوما هم‌راستا نیست. به عبارتی تقاضا برای غلتک‌های نورد روند باثبات‌تری را در مقایسه با روند تقاضا و تجارت تجهیزات نوردی، طی می‌کند.