فلز مس دارای قابلیت هدایت الکتریکی و حرارتی بالا، ماشین‌کاری و شکل‌پذیری بسیار خوبی است و به همین دلیل در صنعت امروز جهان به ‌عنوان دومین فلز پرکاربرد غیرآهنی در اکثر صنایع مصرف می‌شود. عمده مصرف مس به شکل خالص و در قالب انواع مختلف سیم و کابل انتقال برق و داده است؛ چنان‌که مصرف آن در حوزه برق و الکترونیک، بیش از ۶۰ درصد از کل مصرف مس را به خود اختصاص می‌دهد. بخش دیگری از کاربردهای مس نیز به صورت خالص و یا آلیاژی و به شکل انواع مختلف مقاطع، لوله و یا ورق، در طیف مختلفی از صنایع است.

آلیاژهای مس با روی، قلع، آلومینیوم، نیکل و … دارای خواص مکانیکی خیلی بالاتری نسبت به مس خالص هستند؛ بنابراین کاربرد گسترده‌ای در صنایع امروزی پیدا کرده‌اند. آلیاژ مس با آلومینیوم و روی پرکاربردترین آلیاژهای این فلز هستند. مس همچنین با سایر فلزات مانند سیلیسیوم، بریلیوم، سرب و نیکل، آلیاژهای مختلفی را تشکیل می‌دهد که کاربردهای گوناگونی در صنایع دارند.

فلز مس از دو منبع اصلی فرآوری کانه‌های معدنی مس و بازیافت مواد قراضه تامین می‌شود. تولید مس از کانه‌های معدنی، خود شامل دو دسته کلی فرایندهای پیرومتالورژیکی و هیدرومتالورژیکی است که سهم عمده به فرایندهای پیرومتالورژیکی اختصاص دارد. در فرایندهای پیرومتالورژیکی، ابتدا ذخایر سولفیدی مس تحت عملیات خردایش، آسیاب و فلوتاسیون، به کنسانتره مس پرعیار تبدیل شده و در ادامه با فرایندهای ذوب، تبدیل، پالایش حرارتی و پالایش الکترولیتی، به مس پرعیار با درصد خلوص ۹۹.۹۹ درصد تبدیل می‌شود. در فرایندهای هیدرومتالورژیکی، از منابع اکسیدی و بعضا سولفیدی استفاده شده و با فرایندهای مختلفی که شامل انحلال مس در محلولی آبی، استخراج حلالی و نهایتا الکترووینینگ است، مس فلزی پرعیار تولید می‌شود.

قراضه مسی بسته به عیار مس و ناخالصی‌های همراه آن، در حلقه‌های مختلفی از زنجیره، مجددا به فرایند تولید اضافه می‌شوند. حدود یک سوم از تقاضای مس در جهان، از فرآوری قراضه‌های مس تامین می‌شود که هرچه قراضه مس عیار بیشتر و ناخالصی کمتری داشته باشد، در مراحل پایانی زنجیره نظیر تولید محصولات نیمه‌ساخته مسی و آلیاژی مصرف می‌شود.

تولید واحدهای ذوب مس در دنیا طی سال ۲۰۲۰ حدود ۲۱.۱ میلیون تن بوده و تولید مس تصفیه‌شده در همان سال به ۲۴.۵ میلیون تن رسید که کشور چین با سهم تولید ۴۱ درصد از تولید مس تصفیه شده در دنیا، بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده این کالا محسوب می‌شود. تولید کاتد به روش هیدرومتالورژیکی SX-EW حدود ۱۶ درصد از تولید کل کاتد را در اختیار دارد. ضمن اینکه ۳.۷ میلیون تن از کاتد تولیدی، حاصل از بازیافت قراضه در زنجیره بالادست صنعت مس بوده است.

مصرف جهانی مس تصفیه شده در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۲۵ میلیون تن گزارش شده است که چین با مصرف حدود ۱۲.۱ میلیون تن کاتد در همان سال، عنوان بزرگ‌ترین کشور مصرف‌کننده مس تصفیه شده را به خود اختصاص داده است. بنا بر آمارهای انجمن بین‌المللی مس، صنعت ساختمان و زیرساخت‌های تامین و توزیع برق و مخابرات، بزرگ‌ترین صنایع مصرف‌کننده مس در جهان بوده‌اند.

طبق آخرین آمار ارایه شده توسط شرکت ملی مس، ایران در سال ۱۴۰۰، بالغ بر ۲۸۵ هزار تن مس کاتدی (تولید کرده است سهم ۱.۲ درصدی از تولید جهانی) و در این سال ایران رتبه ششم را در آسیا و رتبه هجدهم را در جهان کسب کرد. واحدهای بزرگ تولیدکننده مس کاتدی در ایران، مجتمع مس سرچشمه (کاتد پیرومتالورژی و هیدرومتالورژی)، مجتمع مس میدوک (کاتد هیدرومتالورژی) و مجتمع خاتون‌آباد (کاتد پیرومتالورژیکی) هستند. واحدهای کوچک‌تری که در اختیار بخش خصوصی هستند نیز سالانه چندین هزار تن کاتد هیدرومتالورژیکی تولید می‌کنند.

تقاضای مس در کشور، کمتر از میزان عرضه بوده و سالانه ده‌ها هزار تن کاتد به خارج از کشور صادر می‌شود. مصرف کاتد در کشور سالانه بسته به رونق اقتصادی و تقاضای صنایع مصرف‌کننده، در بازه ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تن در سال قرار دارد. علاوه بر کاتد مصرفی، قراضه‌های مسی و آلیاژی نیز نقش مهمی در تامین تقاضای مس در کشور دارند.

در شرایطی که ایران، بیستمین تولیدکننده بزرگ کاتد در جهان و هفتمین تولیدکننده بزرگ این محصول در آسیا به حساب می‌آید، تقاضای این محصول در کشور کمتر از میزان عرضه بوده و سالانه مقادیر قابل توجهی از کاتد به خارج از کشور صادر می‌شود. تقاضای کمتر مس در کشور، ریشه در تقاضای پایین مس در صنایع مصرف‌کننده نهایی، حاشیه سود پایین تولید این محصولات و صادرات کم محصولات نیمه‌ساخته مسی و آلیاژی در کشور دارد.

عمده عرضه مس تصفیه شده در کشور در اختیار شرکت ملی صنایع مس ایران است که محصولات خود را از طریق بورس کالای ایران عرضه می‌کند. در بخش پایین‌دست صنعت، بخش خصوصی فعال‌تر بوده و شرکت‌های بزرگی در صنعت مفتول و لوله مسی، بازار کشور را در اختیار دارند. در حوزه مقاطع و محصولات تخت مسی و آلیاژی نیز، شرکت مس باهنر بازیگر اصلی این بازار است.

عمده چالش‌ موجود در صنعت مس کشور، تقاضای پایین صنایع مصرف‌کننده، نحوه قیمت‌گذاری کاتد در بورس کالا و میزان عوارض وضع شده بر صادرات کنسانتره مس در کشور است. در شرایطی که ظرفیت بالایی برای تولید محصولات نیمه‌ساخته مسی و آلیاژی در کشور شکل گرفته، بهره‌وری از این ظرفیت‌ها پایین بوده و این موضوع، ریشه در تصمیمات غیرکارشناسی دولت در قیمت‌گذاری کاتد در کشور دارد.

صنعت مس، دومین صنعت معدنی بزرگ ایران قلمداد می‌شود و به همین دلیل سرمایه‌گذاری‌های مختلفی از سوی سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی در آن انجام شده و در حال انجام است. زنجیره این صنعت با احتساب صنایع مهم پشتیبان و محصولات جانبی، زنجیره‌ای بزرگ از صنایع را در برمی‌گیرد که تصمیم‌گیری برای ورود به آن، با ابهامات فراوانی روبرو است. به خصوص اینکه علاوه بر عوامل تاثیرگذار داخلی، بازار این محصول در ارتباطی تنگاتنگ با بازارهای جهانی قرار دارد.