ذخایر مس در جهان عموما با فلزاتی همراه است که طلا، نقره، مولیبدن، نیکل و کبالت مهم‌ترین آن‌ها هستند. ذخایر معدنی بزرگ مس، عموما به شکل پورفیری هستند که در اغلب آن‌ها، مولیبدن به عنوان محصول جانبی وجود دارد. از این رو، در مجتمع‌های معدنی، کانسنگ مس- مولیبدن پس از استخراج، وارد بخش فرآوری شده و طی فرآیند تغلیظ به‌روش فلوتاسیون، به کنسانتره مس- مولیبدن تبدیل می‌شود. سپس با جداسازی مولیبدن از مس، کنسانتره مس به‌طور جداگانه و کنسانتره مولیبدن به‌عنوان محصول جانبی تولید می‌شود.

اگرچه همه ذخایر معدنی مس دارای فلز همراهی چون مولیبدن نیست، ولی عمده تولید مولیبدن در جهان، از محل ذخایر پورفیری مس بوده و حجم محدودی از مولیبدن معدنی، از محل ذخایر معدنی مولیبدن تامین می‌شود. بر اساس آخرین گزارش سازمان ارزیابی زمین‌شناسی ایالات متحده در سال ۲۰۲۱، مجموع ذخایر معدنی مس و مولیبدن کشورهای مختلف، به‌ترتیب برابر با ۸۷۰ میلیون تن مس محتوی و ۱۸ میلیون تن مولیبدن محتوی است.

کنسانتره مس به عنوان محصول اصلی واحدهای معدنی تغلیظ مس، در واحدهای ذوب و پالایش به کاتد با عیار ۹۹،۹۹ درصد و کنسانتره مولیبدن به عنوان محصول جانبی واحدهای معدنی تغلیظ مس، در واحدهای تشویه مولیبدن، به اکسید مولیبدن با عیار حدود ۶۴ درصد تبدیل می‌شود. کاتد حاصل از کنسانتره مس، در بخش پایین‌دستی صنعت به‌عنوان خوراک تولید نیمه‌ساخته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی اکسید مولیبدن خروجی از مرحله تشویه، ابتدا طی فرآیندهایی به فرومولیبدن یا مولیبدن فلزی تبدیل شده و سپس در صنایع پایین‌دستی و مصرف‌کننده استفاده می‌شود.

مس به‌واسطه دو ویژگی اصلی رسانایی الکتریکی و حرارتی در صنایع ساختمان، زیرساخت، حمل‌ونقل، تجهیزات صنعتی و لوازم مصرفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که مولیبدن اگرچه در صنایع متنوعی کاربرد دارد، عمدتا به‌عنوان عنصر آلیاژی در تولید انواع آلیاژهای فولاد و نیکل به کار می‌رود. تولید فولادهای زنگ‌نزن، مهندسی، ابزار، مواد شیمیایی نظیر کاتالیست‌ها و روان‌کارها و آلیاژهای پایه نیکل و پایه مولیبدن، از مصارف اصلی این فلز نقره‌ای رنگ است.

تولید جهانی مس معدنی طی سال ۲۰۲۱، برابر با ۲۱ میلیون تن بود که حدود ۱۶.۶ میلیون تن از آن، متعلق به مس محتوی کنسانتره و ۴ میلیون تن متعلق به کاتد هیدرومتالورژیکی (SX-EW) بود. با توجه به این نکته که بیشترین حجم از ذخایر جهانی مس در منطقه آمریکای لاتین و عمدتا شیلی متمرکز شده است، این کشور با سهم حدودا ۲۸ درصدی، بزرگ‌ترین تولیدکننده مس معدنی در جهان به‌شمار می‌رود. در حال حاضر، تولید کاتد هیدرومتالورژیکی سهم حدود ۱۹ درصدی از تولید مس معدنی را تشکیل می‌دهد؛ با توجه به افت عیار کانسنگ اکسیدی مس در جهان، انتظار می‌رود که طی یک دهه آتی، سهم تولید کاتد هیدرومتالورژیکی به‌تدریج کاهش پیدا کند.

در رابطه با مولیبدن، تولید معدنی این محصول در جهان طی سال ۲۰۲۱، برابر با ۳۰۰ هزار تن بود که چین با در دست داشتن حدود ۵۲ درصد از ذخایر جهانی مولیبدن، بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده آن به‌شمار می‌رود. سهم تولید چین از مجموع تولید جهانی مولیبدن معدنی، در سال ۲۰۲۱، برابر با ۴۳ درصد ارزیابی شده است. مولیبدن معدنی، علاوه بر تولید به‌عنوان محصول جانبی، به‌صورت مجزا نیز از معادن مختص به خود، استخراج می‌شود.

با توجه به گذر کمربند کانسارهای تیپ پورفیری از شمال غربی تا جنوب شرقی کشور، ایران با حدود ۴۱.۵ میلیون تن ذخیره مس محتوی و ۴۳ هزار تن ذخیره مولیبدن محتوی که این مولیبدن با مس عجین شده، طی سال ۱۳۹۹، حدود ۳۲۰ هزار تن مس محتوی معدنی و تقریبا ۳،۵۰۰ تن مولیبدن محتوی معدنی تولید کرد. با این میزان از تولید مس و مولیبدن محتوی معدنی، ایران در زمره کشورهای برتر تولیدکننده این دو محصول در جهان جای می‌گیرد.

طبق آخرین آمار به‌دست آمده از تولید بخش بالادستی، تولید معدنی ایران در سال ۱۳۹۹، با کسب سهم ۱.۶ درصدی از تولید جهانی، رتبه چهارم آسیا و رتبه پانزدهم در جهان را در اختیار گرفت. واحدهای بزرگ تولیدکننده مس معدنی در ایران، مجتمع مس سرچشمه (کنسانتره مس- مولیبدن و کاتد هیدرومتالورژی)، مجتمع مس میدوک (کنسانتره مس- مولیبدن و کاتد هیدرومتالورژی) و مجتمع مس سونگون (کنسانتره مس- مولیبدن) هستند. واحدهای کوچک‌تری که در اختیار بخش خصوصی هستند نیز سالانه چندین هزار تن کنسانتره مس و کاتد هیدرومتالورژیکی تولید می‌کنند.

تقاضای کنسانتره مس، وابسته به تقاضای کاتد است؛ با توجه به محدودیت تقاضای کاتد بازار ایران در بازه ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تن در سال، تولید حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن کنسانتره در سال، کفاف تامین تقاضای داخلی کشور را می‌دهد. لذا تولید این محصول بیش از تقاضای داخلی است و بخشی از تولید آن به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شود. با توجه به تعرفه صادراتی کنسانتره مولیبدن، این محصول به‌طور کامل در کشور به اکسید مولیبدن تبدیل می‌شود؛ اما حلقه‌های بعدی زنجیره مولیبدن، در کشور وجود نداشته و محصول تولیدی به خارج از کشور صادر می‌شود.

در شرایطی که ایران، پانزدهمین تولیدکننده بزرگ مس معدنی در جهان و چهارمین تولیدکننده بزرگ این محصول در آسیا به حساب می‌آید، تقاضای این محصول در کشور کمتر از میزان عرضه بوده و سالانه بخشی از کنسانتره مس به خارج از کشور صادر می‌شود. تقاضای کمتر مس در کشور، ریشه در تقاضای پایین مس در صنایع مصرف‌کننده نهایی، حاشیه سود پایین تولید محصولات نیمه‌ساخته و صادرات محدود محصولات نیمه‌ساخته مسی و آلیاژی در کشور دارد.

با توجه به وجود ظرفیت بالای ذوب و پالایش در کشور، شرکت‌های کوچک و خصوصی تولیدکننده کنسانتره مس نیز، بخشی از تولید خود را در بازار داخلی به‌فروش می‌رسانند و آن گروه از تولیدکنندگان که محصولی با عیار و کیفیت جهانی دارند، آن را در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌کنند.

عمده چالش‌ موجود در صنعت مس کشور، نحوه قیمت‌گذاری کاتد در بورس کالا و میزان عوارض وضع شده بر صادرات کنسانتره و کاتد مس در کشور است. در شرایطی که ظرفیت بالایی برای تولید محصولات نیمه‌ساخته مسی و آلیاژی در کشور شکل گرفته، بهره‌وری از این ظرفیت‌ها پایین بوده و این موضوع، ریشه در تصمیمات غیرکارشناسی دولت در قیمت‌گذاری کاتد در کشور دارد.

صنعت مس، دومین صنعت معدنی بزرگ ایران قلمداد می‌شود و به همین دلیل سرمایه‌گذاری‌های مختلفی از سوی سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی در آن انجام شده و در حال انجام است. زنجیره این صنعت با احتساب صنایع مهم پشتیبان و محصولات جانبی، زنجیره‌ای بزرگ از صنایع را در برمی‌گیرد که تصمیم‌گیری برای ورود به آن، با ابهامات فراوانی روبرو است. به خصوص اینکه علاوه بر عوامل تاثیرگذار داخلی، بازار این محصول در ارتباطی تنگاتنگ با بازارهای جهانی قرار دارد.