نیکل عنصری است که ترکیبی از خواص فلزات آهنی و غیر آهنی را از خود به نمایش می‌گذارد. استفاده از نیکل به زمان‌های دور باز می‌گردد و سکه پنج سنتی که از دیرباز به سکه نیکل مشهوره بوده است، حاوی ۲۵ درصد نیکل و ۷ درصد مس است. در حال حاضر، بالغ بر ۶۰ درصد از نیکل عرضه شده در سطح جهان، در تولید فولادهای زنگ‌نزن استفاده می‌شود. آلیاژ نیکروم (Nichrome)، یکی از ترکیب‌های آلیاژی پرکاربرد حاوی نیکل، کروم و مقدار کمی سیلیکون، منگنز و آهن است. این آلیاژ مقاومت به خوردگی بالایی در دماهای بسیار بالا داشته و به‌همین دلیل ماده اصلی مورد استفاده در ساخت اجاق‌های برقی است.

آلیاژ مس- نیکل از دیگر آلیاژهای پرکاربرد حاوی نیکل است که در کارخانه‌های نمک‌زدایی برای تبدیل آب دریا به آب شرب استفاده می‌شود. یکی دیگر از کاربردهای وسیع فلز نیکل در باتری‌های قابل شارژ نیکل کادمیم و باتری‌های هیدریدی مورد استفاده در وسایل نقلیه هیبریدی است.

بخش عمده‌ای از نیکل استخراج شده از دو نوع سنگ معدن به‌دست می‌آید. منابع اصلی استخراج نیکل، سولفیدهای آهن/نیکل مانند کانی پنتلاندیت و لاتریت‌ها مانند لیمونیت و گارنیئریت هستند. مقدار قابل توجهی از نیکل موجود در زمین میلیون‌ها سال پیش از اصابت شهاب‌سنگ‌ها به زمین حاصل شده است. یکی از این شهاب‌سنگ‌ها به منطقه‌ای در نزدیکی اونتاریو کانادا برخورد کرد که هم‌اکنون ۱۵ درصد از تولید نیکل در جهان از این منطقه صورت می‌گیرد.

استخراج نیکل بسیار شبیه به مس بوده و حتی در برخی موارد تجهیزات و مواد مورد استفاده نیز یکسان است. کانی‌های سولفیدی تحت عملیات خردایش، آسیاب و فلوتاسیون قرار می‌گیرند و سپس با محلول‌های ویژه‌ای ترکیب می‌شوند و به وسیله‌های دستگاهی تحت عملیات مکانیکی قرار می‌گیرند. در پایان این مرحله، کنسانتره‌ای حاوی ۶ تا ۱۲ درصد نیکل جمع‌آوری می‌شود و عملیات لیچینگ کنسانتره نیکل با اسید سولفوریک یا آمونیاک انجام می‌گیرد. البته اگر کانی حاوی مس زیادی باشد، در مراحل فرآوری تفاوت‌هایی وجود خواهد داشت. پس از مراحل ذوب و تبدیل، سولفید نیکل-آهن محتوی ۷۰ تا ۷۵ درصد نیکل تشکیل می‌شود. پس از آن از فرآیندهایی همچون لیچینگ پرفشار با آمونیاک، افزایش حرارت و تشکیل اکسید نیکل، الکتروریفاینینگ و یا کربنیل‌ریفاینینگ برای دستیابی به نیکل خالص استفاده می‌شود.

کانی‌های لاتریت در ابتدا برای از بین بردن رطوبت داخل آن‌ها که به‌صورت ترکیبات هیدروکسیدی در آمده‌اند، در کوره‌هایی قرار داده می‌شوند. سپس حرارت‌دهی بیشتر برای کاهش ترکیبات اکسیدی موجود در کانی انجام می‌شود. در بعضی واحد‌های تولیدی پس از این مرحله، مقداری گوگرد افزوده می‌شود تا ترکیب سولفید نیکل-آهن تشکیل شود و ادامه فرآیند همچون کانی‌های سولفیدی خواهد بود.

نیکل عمدتا برای استفاده اولیه به‌صورت خالص (به‌شکل کاتد، پودر و …) یا فرونیکل فروخته می‌شود. حدود ۶۵ درصد از نیکل مصرفی در جهان غرب در ساخت فولاد زنگ‌نزن آستنیتی استفاده می‌شود. ۱۲ درصد از نیکل مورد استفاده نیز در سوپرآلیاژها مانند Inconel 600 و آلیاژهای غیرآهنی مانند cupronickel کاربرد دارد. ۲۳ درصد باقی‌مانده از مصرف نیکل در ساخت فولادهای آلیاژی، باتری‌های قابل شارژ، کاتالیست‌ها و سایر مواد شیمیایی، ضرب سکه، محصولات ریخته‌گری و پوشش‌دهی  مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مطابق با آخرین گزارش منتشر شده توسط سازمان زمین شناسی ایالات متحده (USGS)، در سال ۲۰۲۰ میزان تولید معدنی نیکل نسبت به سال پیشین ۵ درصد کاهش داشت. در این سال مصرف نیکل در ایالات متحده به‌دلیل کاهش تقاضا ناشی از همه‌گیری جهانی کروناویروس، حدود ۲۰ درصد کاهش یافت که ۷۰ درصد این کاهش، به سیر نزولی استفاده از آلیاژهای نیکل در صنایع هوانوردی و بخش نفت و گاز نسبت داده می‌شود.

در سال ۲۰۲۰ در مجموع ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن نیکل معدنی در جهان استخراج شد که نسبت به سال ۲۰۱۹ بیش از ۱۰۰ هزار تن کاهش داشته است. ذخایر فعلی نیکل در جهان در حال حاضر حدود ۹۴ میلیون تن تخمین زده می‌شود که اندونزی با ۲۱ میلیون تن بیشترین میزان ذخایر نیکل را در جهان دارد. اندونزی همچنین در سال ۲۰۲۰ با ۷۶۰ هزار تن، بیشترین میزان تولید معدنی نیکل را بین کشورهای جهان داشت. استرالیا با ۲۰ میلیون تن و برزیل با ۱۶ میلیون تن ذخیره، رتبه‌های بعدی بیشترین میزان ذخایر نیکل را به خود اختصاص می‌دهند. کانادا، چین، کوبا، فیلیپین و روسیه نیز دیگر کشورهایی هستند که دارای ذخایر نسبتا زیادی از نیکل هستند.

به‌علت عدم وجود نیکل فراوان در کشور و اکتشاف و استخراج آن در سال‌های گذشته، متاسفانه کشورمان تولید معدنی چندانی از این ماده نداشته و بیشتر عرضه از محل بازیافت بوده است. مطابق با آخرین آمارهای موجود میزان مصرف شمش نیکل در ایران حدود ۱,۵۰۰ تن بوده که از طریق واردات تامین شده است. واردات شمش نیکل به کشور جهت تامین نیاز برای تولید کاتالیست صنعت نفت و سایر صنایع است. در اردیبهشت سال ۹۷ به‌منظور خودکفایی در تامین شمش مورد نیاز برای کاتالیست، خط تولید شمش خالص نیکل بازیابی شده از کاتالیست‌های مستعمل در شرکت دانش‌بنیان خوارزمی افتتاح شد. البته اطلاعات دقیقی در رابطه با عملیاتی شدن آن و میزان تولید در دسترس نیست.

از نخستین و تنها معدن نیکل ایران در سال ۹۴ رونمایی شد که در بخش بوانات استان فارس واقع شده است. معدن فوق هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده است، اما در صورت بهره‌برداری به یکی از بزرگترین معادن نیکل فعال در خاورمیانه تبدیل خواهد شد. مطابق با اخبار واصله از شرکت دارای پروانه بهره‌برداری از این معدن، ذخیره قطعی و احتمالی آن به‌ترتیب ۲ و ۴ میلیون تن است. همچنین، راه‌اندازی اولین کارخانه تولید فرونیکل در کشور در مجاورت معدن فوق با ظرفیت ۳۷ هزار تن از دیگر برنامه‌های این شرکت است.

صنعت نیکل در ایران در ابتدای یک مسیر طولانی قرار دارد و قرار گرفتن در مسیر صحیح می‌تواند کامیابی‌های فراوانی را در این عرصه فراهم کند. تولید و عرضه معدنی نیکل در کشورمان هنوز رنگ و بوی جدی به خود نگرفته و عرضه از محل بازیافت نیز به شدت محدود و بیشتر در مرحله تحقیقاتی قرار دارد.

خواص منحصر به فرد نیکل همچون مقاومت به خوردگی بالا و گستره کاربردهای آن در صنایع مختلف از لوازم خانگی گرفته تا پره‌های توربین، تجهیزات پزشکی و هوانوردی، پوشش‌های محافظ، سوپرآلیاژها و آلیاژهای حافظه‌دار، ورود به عرصه تولید نیکل را وسوسه‌انگیز کرده است؛ هرچند چالش‌هایی همچون عدم وجود زیرساخت‌های کافی و عدم شناخت و مطالعه در رابطه با امکان‌ اجرایی شدن تولید و عرضه این ماده با ارزش، سرمایه‌گذاری در این بخش را با ابهاماتی روبرو کرده است. انتظار می‌رود با توسعه بیشتر زنجیره فولاد و تمرکز فولادسازان بر تولید فولادهای آلیاژی و زنگ‌نزن، آینده بازار نیکل در کشور دستخوش تغییرات مثبتی شود.