اسید سولفوریک، از سوزاندن گوگرد تولید می‌شود و گوگرد، عمدتا محصول جانبی ذوب فلزات آهنی و غیر آهنی است؛ البته در تولید محصولات هیدروکربنی نیز، گوگرد به‌صورت محصول جانبی تولید می‌شود. این عنصر بی‌بو، از منظر فراوانی در زمره ۲۰ عنصر فراوان در پوسته زمین قرار می‌گیرد و با توجه به گستردگی ذخایر گوگرد در نفت خام، گاز طبیعی و کانسنگ‌های سولفیدی، عملا برآورد ذخیره این عنصر در طبیعت ممکن نیست.

بر اساس آخرین مطالعات صورت گرفته توسط سازمان ارزیابی زمین‌شناسی ایالات متحده، منابع گوگرد در کانسارهای رسوبی و آتش‌فشانی و همراه ذخایر گاز طبیعی، نفت، ماسه قیردار و سولفید فلزات (کانسنگ‌های سولفیدی)، برابر با ۵ میلیارد تن ارزیابی شده است. گفتنی است که گوگرد محتوی سنگ گچ و آنیدرات (سولفات کلسیم بدون آب) نامحدود است و همچنین بیش از ۶۰۰ میلیارد تن گوگرد در زغال‌سنگ، نفت شیل و شیل وجود دارد.

با توجه به این نکته که نفت، گاز و کانسنگ‌های سولفیدی می‌توانند فرسنگ‌ها دورتر و در کشوری دیگر تحت فرآوری قرار گیرند، تولید گوگرد لزوما در کشورهایی که دارای ذخایر این نافلز هستند، انجام نمی‌شود. به‌عنوان مثال، گوگرد نفت عربستان، عمدتا در پالایشگاه‌های ایالات متحده فرآوری و بازیابی می‌شود. با توجه به این نکته، می‌تواند ادعا کرد که تولید گوگرد و اسید سولفوریک در آینده بلندمدت با چالش مواجه نخواهد بود.

تولید جهانی اسید سولفوریک در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۷۰ میلیون تن بود که ۱۷۰ میلیون تن متعلق به تولید واحدهای گوگردسوز و مابقی به‌ترتیب در اختیار واحدهای ذوب، تشویه پیریت و بازیافت است. بخشی از تولید اسید سولفوریک به روش‌هایی غیر از موارد مذکور انجام می‌گیرد که سهمی در حدود یک درصد از مجموع تولید را تشکیل می‌دهد. در نتیجه الزام قانونی در حوزه زیست‌محیطی مبنی بر کنترل انتشار آلایندگی گوگرد کانسنگ‌های سولفیدی در واحدهای ذوب، عمدتا این محصول جانبی به اسید تبدیل می‌شود. از این رو، تولید اجباری اسید، مهم‌ترین محل تامین تقاضای این محصول در بازار جهانی است و در صورت محدودیت عرضه این محصول، واحدهای گوگردسوز (تولیدکنندگان اختیاری)، اسید خود را در بازار عرضه می‌کنند.

وجود واحدهای ذوب در کشور و الزام قانونی کنترل آلایندگی گوگرد، سبب شده تا در ایران نیز، بخشی از تولید اسید سولفوریک، در گروی تولید واحدهای ذوب باشد. با این وجود، بهره‌مندی از صنعت کهن نفت و گاز در ایران، تولید گوگرد به‌عنوان محصول جانبی این صنعت نیز، مبنایی برای احداث واحدهای گوگردسوز جهت تامین تقاضای اسید سولفوریک بازار داخلی بوده است. رفته رفته، با تشدید قوانین و مقررات زیست‌محیطی و همگام با توسعه صنعت فلزات پایه، سهم واحدهای ذوب از تولید اسید سولفوریک در کشور افزایش پیدا کرده است؛ به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۹۹، واحدهای ذوب مس، تولیدکننده بیش از ۴۵۰ هزار تن اسید سولفوریک بودند.

به‌طور کلی، در ایران سالانه حدود ۶۰۰ هزار تن اسید تولید می‌شود که حجم قابل توجهی از آن طی سال‌های اخیر توسط واحدهای ذوب تامین شده است. با توجه به عدم توسعه‌یافتگی کشور در حوزه صنعت، تقاضای اسید سولفوریک ایران، در سطوح پایینی قرار دارد. با این وجود، سهم بالای بخش کشاورزی از اقتصاد و نیاز خاک زیر کشت کشور به کودهای شیمیایی، پتانسیلی است که می‌تواند تقاضای این ماده شیمیایی را افزایش دهد.

در حال حاضر، تقاضای اسید سولفوریک در بازار داخلی، معادل عرضه و سالانه حدود ۶۰۰ هزار تن برآورد می‌شود. با توجه به نبود کسری یا مازاد عرضه در بازار داخلی، دروازه‌های تجاری کشور بر روی این محصول تقریبا بسته بوده است؛ با این حال، در نتیجه رشد روزافزون تولید این ماده شیمیایی همگام با توسعه تولید واحدهای ذوب، احتمال شروع صادرات دور از ذهن نیست.

در ایران، واحدهای اختیاری تولید اسید سولفوریک بسیاری، به‌واسطه وجود تقاضا شکل گرفته است؛ البته برخی از این سرمایه‌گذاری‌ها به‌غلط و در نتیجه وجود رانت‌های اقتصادی بوده که سبب شده ظرفیت تولید این محصول در بازار داخلی بیش از ۳ برابر تولید سالانه (حدود ۱.۲ میلیون تن) باشد. به‌بیان دیگر، با وجود سرمایه‌گذاری‌های انجام شده برای احداث ظرفیت‌های اسید سولفوریک، تنها بخشی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که تامین‌کننده تقاضای بازار داخلی باشد.

قیمت پایین این ماده شیمیایی در کنار ریسک بالای حمل آن چه به‌صورت زمینی در بازار داخلی و چه به‌صورت دریایی در بازارهای بین‌المللی به‌گونه‌ای است که هزینه حمل، سهم قابل توجهی از هزینه تولید را تشکیل می‌دهد. از این رو، مشوقی برای صادرات این محصول در ایران وجود ندارد و عرضه ارزان گوگرد در بازار داخلی، عامل اصلی شکل‌گیری این حجم از ظرفیت اسید سولفوریک بوده است.

با وجود نرخ بهره‌برداری پایین از ظرفیت که خود عامل افزایش هزینه تولید و کاهش سودآوری واحدهای گوگردسوز است، چالش مهم دیگری صنعت این ماده شیمیایی را به‌خطر انداخته است. تشدید الزامات قانونی در واحدهای ذوب، سبب شده تا ظرفیت تولید اسید تنها صنعت مس ایران به بیش از ۵.۱ میلیون تن افزایش پیدا کند و با توجه به سخت‌گیری اجرای این الزامات، تولید اسید این صنعت به‌زودی به برابر ظرفیت افزایش پیدا خواهد کرد که نه‌نتها فعالیت واحدهای گوگردسوز را به‌مخاطره می‌اندازد و می‌تواند آن‌ها را به ورطه تعطیلی بکشاند، بلکه صنعت مس را نیز با تهدید نبود تقاضای داخلی برای این حجم از اسید سولفوریک مواجه خواهد کرد.

از این رو، نیاز به توسعه تقاضای اسید سولفوریک در بازار داخلی، امری جدی به‌نظر می‌رسد و وجود پتانسیل‌هایی در این راستا، نظیر سهم بالای کشاورزی در کشور و نیاز به تامین کودهای شیمیایی و ورود برخی از این کودها از مبادی خارجی، فرصت جذابی را برای سرمایه‌گذاری به‌همراه دارد.