عدم وجود ذخایر غنی بوکسیت در ایران و از طرفی رشد کاربرد آلومینیوم در صنایع مختلف سبب قرار گرفتن ایران در ردیف کشورهای واردکننده آلومینا شده است و مجتمع تولیدی آلومینای جاجرم نیز تنها تولیدکننده آلومینای ایران است.
از دیگر کشورهای تولیدکننده آلومینا نیز میتوان به چین، استرالیا و برزیل اشاره کرد که بیشاز نیمی از تولید آلومینای جهان را در اختیار دارند. ذخایر بوکسیت جهت تولید آلومینا نیز در جهان بیشتر متمرکز در سه منطقه آفریقا، اقیانوسیه و آمریکای جنوبی است که بیش از ۷۶ درصد از معادن بوکسیت جهان در این مناطق قرار دارد.
تولید و استحصال آلومینا از سنگ معدن بوکسیت به سه روش اصلی پالایش آلومینا از بوکسیت به روش بایر، روش سینترینگ و روش بایر- سینترینگ امکانپذیر است که رایجترین آنها روش بایر است. در فرآیند بایر بوکسیت بعد از خردایش، شستشو و خشک شدن، در سدیم هیدروکسید با دمای بالا حل شده و رسوب هیدروکسید آلومینیوم تولید میکند. سپس آن را شستشو داده تا سود سوز آور باقی مانده خارج شود و در دمای بالا نیز حرارت میدهند تا آب اضافی آن تبخیر شود و بدین ترتیب پودر آلومینای سفید رنگ تولید میشود.
آلومینا علاوه بر اینکه در صنعت تولید شمشهای پرایمری آلومینیومی مصرف میشود که به عنوان مهمترین ماده اولیه مورد نیاز آن به شمار میرود، در صنایع دیگری نیز کاربرد دارد. از دیگر کاربردهای آلومینا در صنعت فولادسازی نیز میتوان به دیوارهها و آجرهای نسوز اشاره کرد. بهطور کلی مهمترین کاربرد آلومینا را میتوان در صنعت آلومینیوم و نسوزها تعریف کرد. آلومینا در فیلترهای پلاستیکی نیز کاربرد دارد. همچنین این ترکیب به عنوان ساینده به کار میرود که میتواند جایگزین ابزار گرانقیمتی همچون الماسه باشد. پودرهای آلومینیوم نیز اثر انعکاسی در رنگ خودرو ایجاد میکنند. هم چنین از آلومینا در ساخت تجهیزات و وسیلههای آزمایشگاهی نظیر گلولههای بالمیل، پودرهای آزمایشگاهی، شیشهسازی و حتی شیشههای فضاپیما هم استفاده میشود. بخشی از آلومینا نیز در پالایشگاهها استفاده میشود، بهاین صورت که آلومینا گاز هیدروژن سولفید خطرناک را به سولفور عنصری تبدیل میکند.
بیشترین ذخایر بوکسیت در گینه متمرکز شده است
براساس اعلام سازمان زمینشناسی آمریکا USGS، مجموع ذخایر بوکسیت در جهان در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۰ میلیارد تن گزارش شد که هر ساله بیش از ۳۷۰ میلیون تن بوکسیت از معادن جهان استخراج میشود. از بزرگترین تولیدکنندگان بوکسیت در جهان نیز کشورهای گینه، استرالیا، چین، برزیل و هند را میتوان نام برد که ذخایر بوکسیت در گینه ۷.۴۰۰ میلیون تن برآورد شده و پس از آن کشورهای استرالیا و ویتنام به ترتیب با ۵.۱۰۰ و ۳.۷۰۰ میلیون تن در رتبههای دوم و سوم جهان قرار گرفتند. همچنین برزیل و جامائیکا نیز به ترتیب ۲.۴۰۰ و ۲.۰۰۰ میلیون تن از ذخایر بوکسیت را به خود اختصاص دادند. گفتنی است که میزان منابع معدنی بوکسیت در جهان حدود ۵۵ تا ۷۵ میلیارد تن برآورد شده است که بخش زیادی از آن حدود ۳۲ درصد، در آفریقا گسترده شده است. همچنین ۲۳ درصد از کل ذخایر بوکسیت در اقیانوسیه، ۲۱ درصد در آمریکای جنوبی وکشورهای حوزه دریای کارائیب، ۱۸ درصد آن در آسیا و ۶ درصد باقیمانده در دیگر نقاط جهان وجود دارد.
در سال ۲۰۲۰ در مجموع ۳۷۱ میلیون تن بوکسیت و ۱۳۶ میلیون تن آلومینا در جهان تولید شد. به دلیل رشد بسیار بالای صنعت آلومینیوم در جهان توجه اغلب کشورها به این حوزه معطوف شده است. بهطوریکه میزان تولید آلومینا، به عنوان ماده اولیه تولید آلومینیوم در جهان در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۱.۹رشد داشته است. استرالیا با تولید ۲۱.۱ میلیون تن آلومینا پس از چین، بزرگترین تولیدکننده این محصول محسوب میشود. چین با میزان تولید ۷۱ میلیون تنی آلومینا در سال ۲۰۲۰ همواره به عنوان بزرگترین تولیدکننده این ماده اولیه در جهان شناخته شده است اما نسبت به سال ۲۰۱۹ تولید آن حدود ۰.۳۸ درصد کاهش یافت. ایران نیز در سال ۲۰۲۰ با تولید ۲۳۸ هزار تن آلومینا نسبت به سال قبل از آن حدود ۲ درصد رشد داشت. کمبود ذخایر معدنی با کیفیت و نبود امکانات و تجهیزات لازم برای بهرهگیری از روش سینترینگ در ایران از دلایل اصلی عدم توانایی در تولید آلومینا با حجم بالا است.
چینآلکو بزرگترین شرکت تولیدکننده آلومینا در جهان
بیشترین عیار بوکسیت بر حسب آلومینیوم محتوی مربوط به ذخایر بوکسیت کشور گینه است. گینه با ۴۰ میلیون تن حجم تولید بوکسیت (معادل آلومینای محتوی)، در سال ۲۰۲۰، تنها ۴۶۰ هزار تن آلومینا تولید کرده است. کشورهای چین و هند نیز برحسب عیار بوکسیت معادلسازی شده، به ترتیب حجم تولید بوکسیت برابر با ۳۳ میلیون تن (معادل آلومینای محتوی) و ۳ میلیون تن (معادل آلومینای محتوی) را داشتند که با این مقدار بوکسیت محتوی آلومینیوم میزان آلومینای تولید شده برابر با ۷۴ میلیون تن و ۶.۷ میلیون تن بود. کشورهای استرالیا، برزیل و اندونزی نیز بر حسب عیار بوکسیت معادلسازی شده، به ترتیب ۵۱.۷ میلیون تن، ۱۶.۴ میلیون تن و ۱۰.۸ میلیون تن بوکسیت تولید کردند که از این مقدار بوکسیت ۲۱ میلیون تن، ۹.۶ میلیون تن و یک میلیون تن آلومینا بهدست آمد. بدین ترتیب به طور متوسط ۶۵.۶ درصد از کل آلومینای تولید شده مربوط به کشور چین بود. از شرکتهای تولیدکننده آلومینا در جهان میتوان به چینآلکو اشاره کرد. این شرکت که در کشور چین واقع شده است، بزرگترین تولیدکننده آلومینا با ظرفیت تولید ۱۷ میلیون تن در جهان شناخته شده است.
با گسترش صنعت آلومینیوم در جهان و رقابت کشورها در تولید و بهرهوری از این محصول سبب شده تا آلومینا به عنوان مهمترین و اصلیترین ماده اولیه تولید آلومینیوم، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. روش رایج تولید آلومینا استفاده از سنگ معدن بوکسیت و فرآیند بایر است. وضعیت ذخایر بوکسیت در جهان بهگونهای است که بیش از ۷۶ درصد آن در سه منطقه آفریقا، اقیانوسیه و آمریکای جنوبی قرار گرفته است. همچنین کشورهای چین، استرالیا و برزیل از بزرگترین تولیدکنندگان آلومینا در جهان بهشمار میروند. پیشبینی میشود در سالهای آتی نیز روند رو به افزایش تولید بوکسیت و آلومینا ادامه یابد. زیرا در سالهای آتی نیز با افزایش تقاضا برای آلومینیوم به ویژه در کشورهای صنعتی و توسعهیافته روبهرو خواهیم بود و رشد تولید آلومینا برای تامین این نیاز بسیار حیاتی خواهد بود.