مغرب یا مراکش به‌دلیل داشتن بیشترین ذخایر و تولید سنگ فسفات، بزرگترین صادرکننده آن در جهان شناخته میشود. علی‌رغم برخورداری چین از منابع فسفات و تولید بالا سنگ فسفات در این کشور، به‌سبب تقاضا بالا، جزو صادرکنندگان بزرگ سنگ فسفات در جهان محسوب نمی‌شود.
به‌دلیل بالا بودن جمعیت و بزرگ بودن صنعت کشاورزی در هند، این کشور بزرگترین واردکننده فسفات در جهان است. از آن‌جا که بیشترین مصرف سنگ فسفات، برای تولید کودهای شیمیایی و مکمل غذای دام است؛ لذا مصرف بالای فسفات را می‌توان شاخصی برای توسعه‌یافتگی صنعت کشاورزی قلمداد کرد. به‌دلیل اهمیت صنعت کشاورزی، همه‌گیری ویروس کرونا نتوانسته است تاثیر چندانی روی روند تجارت سنگ فسفات در جهان داشته باشد.
از سنگ فسفات معمولا در تولید اسید فسفریک جهت تولید کودهای شیمیای و مکمل‌های دام استفاده میشود و میزان مصرف آن به عنوان شاخصی برای توسعه یافتگی صنعت کشاورزی شناخته میشود. تقریبا ۹۰ درصد سنگ فسفات تولیدی در جهان به مصرف تولید کودهای شیمیایی می‌رسد و مهم‌ترین و پرکاربردترین محصول نهایی در زنجیره ارزش فسفات کودهای آمونیوم فسفاتی هستند. کشور مراکش با در اختیار داشتن حجم قابل توجهی از این ماده معدنی به عنوان بزرگترین کشور دارای ذخایر سنگ فسفات شناخته میشود؛ در حالی که کشور چین به عنوان بزرگترین تولید کننده سنگ فسفات در جهان محسوب میشود. علی‌رغم اینکه چین در رتبه نخست از تولید معدنی و رتبه دوم از میزان ذخایر دارد، ولی به واسطه جمعیت بسیار بالای این کشور و همچنین توسعه یافتگی آن از مصرف‌کنندگان اصلی سنگ فسفات محسوب میشود و در میان صادرکنندگان عمده این محصول قرار ندارد. بیشترین کاربرد سنگ فسفات در چین تولید کودهای شیمیایی است.
در نمودار ۱ میزان واردات سنگ فسفات در جهان طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ ارایه شده است. با توجه به این نمودار میزان صادرات سنگ فسفات به طور طی‌سال‌های مورد بررسی روندی صعودی را شاهد بوده و با رشد سالانه حدود ۵ درصدی از حدود ۳.۷ میلیون تن در در سال ۲۰۱۶ به حدود ۴.۴ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است.
بر اساس نمودار، بزرگترین صادرکنندگان سنگ فسفات در جهان، کشورهای مغرب، اردن، روسیه، مصر و الجزیره هستند. همان‌گونه که گفته شد، کشور مغرب به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر و دومین تولیدکننده معدنی در دنیا، بزرگترین کشور صادرکننده سنگ فسفات شناخته میشود که از سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ با ۶ درصد رشد سالانه روبه‌رو بوده است. سهم مغرب از میزان تجارت دنیا در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۲ درصد بوده است. بعد از مغرب، کشورهای اردن، روسیه، مصر و الجزیره با سهم‌های ۱۸، ۹، ۸ و ۴ درصدی قرار گرفته‌اند.
در سال ۲۰۲۰ به واسطه همه‌گیری کرونا میزان صادرات سنگ فسفات در جهان روند نزولی داشت ولی به واسطه وابستگی بالای تولید سنگ فسفات به صنعت کشاورزی و تقاضای کودهای شیمیایی در راستای نیاز به تولید مواد غذایی، چشمگیر نبوده است؛ زیرا صنعت کود و مشاغل کشاورزی مرتبط به عنوان بزرگترین مصرف‌کنندگان فسفات جزو صنایع ضروری اکثر کشورهای جهان در نظر گرفته شدند. با توجه به افزایش روزافزون جهان و نیاز به تولید کودهای شیمیایی، پیش‌بینی میشود که روند تجارت سنگ فسفات روندی صعودی باشد.
در نمودار ۲ روند واردات کودهای شیمیایی طی ۵ سال گذشته در جهان مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق با نمودار ۲ روند واردات سنگ فسفات طی سال‌های مورد بررسی صعودی بوده و با رشد سالانه ۳ درصدی از حدود ۲۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ به‌حدود ۲۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است. بزرگترین واردکنندگان سنگ فسفات در جهان، کشورهای هند، آمریکا، اندونزی، برزیل، ترکیه و بلژیک هستند. سهم هر یک از این کشورها از میزان واردات سنگ فسفات در سال ۲۰۲۰ به ترتیب حدود ۳۴، ۱۰، ۸، ۷ و ۴ درصد است.
از آن‌جا که بزرگترین مصرف فسفات برای تولید کودهای شیمیایی و مکمل غذای دام است، لذا مصرف بالای فسفات را می‌توان شاخصی برای توسعه‌یافتگی صنعت کشاورزی قلمداد کرد؛ بنابراین بزرگ بودن صنعت کشاورزی در کشورهایی نظیر هند، ایالات‌متحده، برزیل و اندونزی باعث شده است تا این کشورها جزو بزرگترین واردکنندگان و مصرف‌کنندگان فسفات در جهان باشند.
در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ کشورهای هند، آمریکا و اندونزی به‌ترتیب با حدود ۲، ۱۰ و ۳ درصد رشد سالانه و کشورهای برزیل، ترکیه و بلژیک با حدود ۱ درصد رشد سالانه در واردات روبه‌رو بوده‌اند. عدم وجود کاهش در رشد سالانه واردات سنگ فسفات به کشورهای مصرف‌کننده، مزید بر توسعه پایدار صنعت کشاورزی در اکثر کشورها هست. از بین ده کشور برتر واردکننده فسفات، هند به تنهایی حدود ۳۴ درصد فسفات معاملاتی در جهان را وارد می‌کند. با توجه به حجم تجارت سنگ فسفات در هند، این کشور به‌عنوان بزرگترین مصرف‌کنندگان فسفات در جهان شناخته میشود؛ به‌طوری که در سال ۲۰۲۰ مصرف ظاهری فسفات در هند بیش از ۸ میلیون تن بوده است.
نکته قابل توجه سهم ۳ درصدی ترکیه، یکی از همسایگان کشور، از واردات فسفات جهان است که نشان از برنامه‌ریزی این کشور در صنعت کشاورزی در راستای توسعه پایدار دارد. توسعه کشاورزی و دیپلماسی کشاورزی در کشورهای منطقه مانند هند، ترکیه و غیره با توجه به حجم مصرف کودهای کشاورزی در این کشورها می‌تواند رهنمون کشور در زمینه جهش تولید در صنعت فسفات باشد.
ناگفته نماند، بازار بزرگ و رو به رشد کودهای شیمیایی در آسیا و آمریکای لاتین، موقعیت مناسبی برای توسعه تجارت در زمینه تجارت سنگ فسفات فراهم آورده است؛ علاوه‌بر اینکه بازار‌یابی بین‌المللی و دیپلماسی تجاری در توسعه زنجیره ارزش فسفات از ملزومات توسعه صنعت فسفات است؛ چراکه نیاز بازار داخلی پاسخگوی حجم بالای تولید این محصولات نیست. در صورت وجود نگرش صادراتی، کشور هند به تنهایی می‌تواند مقصد صادراتی مناسبی برای کلیه محصولات تولید شده باشد.
