میزان صادرات کودهای شیمیایی در جهان، در سال ۲۰۲۱، حدود ۲۳۲ میلیون تن و ۱۵۵ میلیون تن بوده است که کشورهای روسیه با سهم ۲۷ درصد از صادرات کل به عنوان بزرگترین صادرکننده در جهان شناخته می‌شود. از دلایل این امر می‌توان به میزان تولید بالا این کشور و دسترسی به آب‌های آزاد اشاره کرد.
بیشترین تجارت کودهای شیمیایی مربوط به کودهای ماکروالمنت شامل فسفر، پتاس و نیترات بوده که کودهای نیتراته، بیشترین سهم از بازار تجارت کودهای شیمیایی را به خود اختصاص داده است. کشاورزی مهم‌ترین صنعت تاثیرگذار بر مصرف کودهای شیمیایی در جهان است که پیش‌بینی می‌شود با رشد جمعیت، میزان تقاضا، مصرف و در نهایت تجارت این محصول رو به افزایش باشد.
با توجه به رشد روز افزون جمعیت در نقاط مختلف جهان، به‌طبع، نیاز به مواد غذایی افزایش پیدا کرده است که گیاهان بخش مهمی از تامین مواد غذایی در جهان را به خود اختصاص می‌دهند و در پی آن، کودهای شیمیایی به‌عنوان مهم‌ترین افزودنی، به منظور افزایش رشد و بهره‌وری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد
به طور کلی کودهای شیمیایی به دو دسته که برخی جز عناصر پر مصرف گیاه (ماکروالمنت) شامل ازت، فسفر، پتاس، منیزیم و کلسیم و برخی نیز جز عناصر کم مصرف گیاه (میکروالمنت) شامل آهن، روی، مس، منگنز و بور تقسیم می‌شوند که بیشترین تجارت، مربوط به عناصر نیتروژن، پتاسیم و فسفر بوده است که روند آن، طی سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار گرفته و در نمودار ۱ و نمودار ۲ ارایه شده است.
لازم به ذکر است که کد تعرفه مورد بررسی در این گزارش، مربوط به کودهای شیمایی و معدنی است که شامل کودهای نیتراته با کد تعرفه ۳۱۰۲، کودهای فسفاته با کد تعرفه ۳۱۰۳، کودهای پتاسه با کد تعرفه ۳۱۰۴ و کودهای دارای دو یا سه عنصر از موارد ذکرشده با کد تعرفه ۳۱۰۵ می‌شود.
در نمودار ۱ صادرات جهانی کودهای شیمیایی طی سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ به تفکیک بزرگترین کشورهای صادرکننده نشان داده شده است که با توجه به آن، میزان صادرات کودهای شیمیایی، با رشد سالانه ۳ درصدی، از حدود ۱۶۷ میلیون تن به ۲۳۲ میلیون تن رسیده است که کودهای دارای دو یا سه عنصر و کودهای نیتراته، به ترتیب با در اختیار داشتن ۴۰ درصد و ۳۸ درصد از سهم صادرات، بزرگترین صادرکنندگان کودهای شیمیایی در جهان شناخته می‌شوند، همچنین کودهای پتاسه و فسفاته با تصرف ۱۹ درصد و ۲ درصد از سهم بازار، در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
روسیه، بزرگترین صادرکننده کود در جهان
بر اساس نمودار ۱، روسیه، چین، کانادا و مراکش، بزرگترین صادرکنندگان کودهای شیمیایی، در جهان، در سال ۲۰۲۱ بوده‌اند. روسیه با در اختیار داشتن حدود ۱۶ درصد از سهم بازار، جایگاه نخست کشور صادرکننده کودهای شیمیایی را در سال ۲۰۲۱ کسب کرده است و با رشد سالیانه حدود ۳ درصدی، میزان صادرات آن از ۲۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۳۷ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که گروه کودهای نیتراته با ۴۰ درصد، بیشترین سهم از صادرات کودهای شیمیایی روسیه را به خود اختصاص داده است، که کشورهای برزیل و آمریکا، بزرگترین مقاصد صادراتی روسیه بوده‌اند. شایان ذکر هست که روسیه از بزرگترین تولیدکنندگان انواع مختلف کودهای کشاورزی محسوب می‌شود، همچنین راه‌های ارتباطی مناسب با سایر کشورهای مصرف‌کننده از جمله دسترسی به دریای سیاه، موجب افزایش امکان تجارت در این کشور شده است و توانسته است عنوان بزرگترین صادرکننده در کودهای شیمیایی را از آن خود کند.
بعد از روسیه، چین با در اختیار داشتن حدود ۱۳ درصد از سهم بازار به‌عنوان دومین کشور صادرکننده کود شیمیایی در سال ۲۰۲۱ شناخته شده که میزان صادرات این کشور طی سالهای مورد بررسی با رشد سالیانه حدود ۶ درصد، روبه‌رو بوده است و میزان صادرات آن، از ۱۷ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۳۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. کودهای نیتراته با ۵۰ درصد، بیشترین سهم از صادرات کودهای شیمیایی چین را در اختیار داشته است و کشورهای هند و برزیل، بزرگترین مقاصد صادراتی آن بوده‌اند.
کشورهای کانادا و مراکش، به ترتیب با در اختیار داشتن ۱۰ و ۵ درصد از سهم بازار، در رتبه‌های سوم و چهارم کشورهای صادرکننده قرار گرفته‌اند که میزان صادرات کانادا، با ۴ درصد رشد سالانه، از حدود ۱۷ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۲۴ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ و میزان صادرات مغرب، با ۹ درصد رشد سالانه، از حدود ۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. لازم به ذکر است که ۹۰ درصد از صادرات کودهای شیمیایی کانادا مربوط به کودهای پتاسه و حدود ۸۹ درصد از صادرات کشور مراکش، مربوط به کودهای ترکیبی که شامل دو یا سه عنصر از مواد مغذی است، می‌شود.
کشورهای چین، کانادا و مراکش در لیست بزرگترین کشورهای تولیدکننده کودهای شمیایی در جهان قرار دارند که دلایل عمده آن، وجود منابع عظیم فسفات، نیترات و پتاس در این کشورها است که منجر شده است تا نام آن‌ها در لیست بزرگترین کشورهای تولید کننده و صادرکننده کود قرار گیرد.
برزیل، بزرگترین واردکننده کود در جهان
در نمودار ۲ نیز، واردات جهانی کودهای شیمیایی طی سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، به تفکیک بزرگترین کشورهای واردکننده نشان داده شده است که با توجه به آن، میزان واردات کودهای شیمیایی، با رشد سالانه حدود ۱ درصدی، از حدود ۱۳۷ میلیون تن، از سال ۲۰۱۲، به حدود ۱۵۵ میلیون تن، در سال ۲۰۲۱ رسیده است.
بر اساس نمودار ۲، کشورهای برزیل، آمریکا، هند و اندونزی، بزرگترین واردکنندگان کودهای شیمیایی در جهان، در سال ۲۰۲۱ بوده‌اند. برزیل با در اختیار داشتن حدود ۲۷ درصد از سهم بازار، جایگاه نخست کشور واردکننده کودهای شیمیایی را در سال ۲۰۲۱ کسب کرده است و با رشد سالیانه حدود ۸ درصدی، میزان واردات آن، از حدود ۱۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۴۱ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که گروه کودهای نیتراته با ۳۴ درصد، بیشترین سهم از واردات کودهای شیمیایی برزیل را به خود اختصاص داده است. شایان ذکر است که کشورهای روسیه، چین و کانادا بزرگترین مبادی وارداتی این کشور بوده‌اند.
رشد صنعت کشاورزی در کشور برزیل و تاثیرات حاصل از آن و در نتیجه افزایش تقاضای کودهای شیمیایی در این کشور، این کشور را به عنوان بزرگترین واردکننده کودهای شیمیایی در جهان بدل کرده است. بعد از برزیل، آمریکا با در اختیار داشتن حدود ۱۸ درصد از سهم بازار به عنوان دومین کشور واردکننده کود شیمیایی در سال ۲۰۲۱ شناخته شده است که سالیانه با حدود ۳ درصد، افزایش رشد روبه‌رو بوده است و میزان واردات آن از ۲۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۲۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. مصرف چشم‌گیر مواد مغذی در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا، منجر به رشد واردات کود در این کشورها شده است. کودهای پتاس با ۴۸ درصد، بیشترین سهم از واردات کودهای شیمیایی آمریکا را در اختیار داشته است و کشورهای کانادا و روسیه، بزرگترین مبادی وارداتی آن بوده‌اند.
کشورهای هند و اندونزی، به ترتیب با در اختیار داشتن ۱۲ و ۵ درصد از سهم بازار، در رتبه‌های سوم و چهارم کشورهای واردکننده قرار گرفته‌اند که میزان واردات هند با ۱ درصد رشد سالانه، از حدود ۱۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۱۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است؛ همچنین میزان واردات اندونزی، در این بازه زمانی، با ۲ درصد رشد سالانه، از حدود ۶.۵ میلیون تن، به حدود ۸ میلیون تن رسیده است. لازم به ذکر است که ۴۷ درصد از واردات کودهای شیمیایی هند مربوط به کودهای نیتراته و حدود ۵۰ درصد از واردات کشور اندونزی، مربوط به کودهای پتاسه می‌شود. هند به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان و اندونزی به عنوان یکی از بزرگترین اقتصادهای آسیای جنوب شرقی، شاهد رشد فزاینده تقاضای کودهای شیمیایی برای مصارف کشاورزی بوده‌اند که نیاز اصلی آن دو از طریق واردات تامین می‌شود.
لازم به ذکر است که یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تجارت بسیاری از کالاهای اساسی، همه‌گیری ویروس کووید۱۹ در انتهای سال ۲۰۱۹ بود که زنجیره‌های تامین کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است؛ اما تداوم این اختلالات در تجارت کودهای شیمیایی به طول نیانجامید؛ زیرا با حمایت برخی دولت‌ها از برخی برنامه‌ها، از جمله اطمینان از تولید، عرضه و خرده‌فروشی ایمن و منظم کودهای شیمیایی در بیش از ۲۰ کشور جهان در زمان قرنطینه، رسما تجارت کودها را از آوریل ۲۰۲۰، به حالت عادی بازگرداند؛ درنتیجه از اواسط آوریل ۲۰۲۰، واردات کودهای شیمیایی که دچار محدودیت شده بود، روند رو به رشدی را تجربه کرد و به حالت عادی بازگشت. ذکر این نکته ضروری است که از دلایل اختلاف بین روند و میزان واردات و صادرات جهانی سدیم سولفید در سالهای مورد بررسی، بدون شک عدم ثبت برخی آمار و ارقام مربوط به تجارت توسط برخی کشورها و همچنین خطاهای آماری است.
