تیتانیوم فلزی است با خواص ضد خوردگی که در صنایع حساس کاربرد استراتژیک دارد، بنابراین مصرف‌کنندگان عمده این فلز کشورهای توسعه‌یافته هستند. البته باید توجه نمود که این کشورها سنگ و کنسانتره تیتانیوم را از کشورهای کمتر توسعه‌یافته وارد کرده و تبدیل به فلز می‌کنند.
صرف نظر از این که تیتانیوم نهمین عنصر فراوان در پوسته زمین است باید این نکته را مدنظر قرار داد که عیار تیتانیوم جهت فرآوری از اهمیت خاصی برخوردار است و هر کانسنگ تیتانیومی مناسب فرآوری نیست؛ به‌عنوان مثال چین دارای ذخایر فراوان تیتانیوم است، اما عیار آن برای تولید کنسانتره تیتانیوم با عیار مناسب اقتصادی نیست، بنابراین تیتانیوم مورد نیاز خود را از کشورهایی مانند استرالیا، ویتنام و هند تهیه می‌کند.
تیتانیوم یکی از عناصر واسطه است که دارای رنگ براق و نقره‌ای و با چگالی کم و مقاومت بالا است. این ماده معدنی از نظر فراوانی در پوسته زمین در رده نهم قرار دارد. تیتانیوم ۰.۶۳ درصد از پوسته زمین را تشکیل می‌دهد و پس از آلومینیوم، آهن و منیزیم، چهارمین فلز ساختاری فراوان است. این فلز به شدت در برابر خوردگی در آب دریا، تیز آب سلطانی و کلر مقاوم است. این عنصر در بسیاری از کانی‌ها به‌ویژه روتیل و ایلمنیت وجود دارد. به کمک فرایندهای کرال و فرایند هانتر می‌توان تیتانیم را از سنگ معدن استخراج کرد و فراوان‌ترین ترکیب تیتانیم شناخته شده، دی‌اکسید تیتانیم است.
آلیاژهای حاوی تیتانیوم، در ساخت سامانه‌های هوایی مانند موتور جت، موشک و فضاپیما مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین کاربردهای نظامی داشته و در فرآیندهای صنعتی (شیمیایی، شیمیایی-نفتی، کارخانه‌های نمک‌زدایی، کاغذ و …) خودروسازی، کشاورزی، ساخت اندام‌های مصنوعی، درون کاشت‌های استخوانی، ابزارهای دندان‌پزشکی و ریشه‌درمانی، کالاهای ورزشی، جواهرسازی و گوشی‌های همراه کاربرد دارد.
تیتانیوم در صنایع عمدتا به دو صورت فلزی و دی‌اکسید تیتانیوم کاربرد دارد که مصرف فلزی آن به دلیل مشکلات تهیه و خالص‌سازی آن کاربرد چندانی ندارد به طوری‌که تنها ۱۰ درصد از مصرف تیتانیوم جهان به صورت فلزی است، این در حالی است که مصرف اکسید آن به صورت TiO۲ در صنعت کاربرد بسیار گسترده‌ای دارد؛ به‌طوری‌که ۹۰ درصد از صنایع اولیه، مصرف‌کننده اکسید تیتانیوم هستند. لازم به ذکر است که مصرف این ماده در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته به صورت متوسط تقریبا ۱۰ برابر کشورهای در حال توسعه است. در این گزارش به بررسی تجارت جهانی سنگ و کنسانتره تیتانیوم پرداخته شده است. نمودار ۱ نشان دهنده روند واردات تیتانیوم در جهان به تفکیک بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی است. همان‌طور که در این نمودار نیز مشخص است، به‌طور کلی روند واردات تیتانیوم در جهان افزایشی بوده و سالانه حدود ۶.۳ درصد بر حجم واردات این محصول افزوده شده است؛ این امر حکایت از افزایش تقاضا برای تیتانیوم دارد. با توجه به این که بزرگ‌ترین واردکنندگان تیتانیوم همگی در زمره کشورهایی با تولیدات صنعتی بالا جای می‌گیرند، این فرضیه را می‌توان متصور شد که مصرف تیتانیوم با میزان صنعتی بودن کشور رابطه مستقیم دارد.
تجارت جهانی سنگ و کنسانتره تیتانیوم
واردات جهانی سنگ و کنسانتره تیتانیوم در بازه زمانی ۲۰۱۲ الی ۲۰۲۱ در نمودار ۱ بررسی شده است. شواهد حاکی از آن است که واردات این محصول در طی دوره زمانی مورد بررسی سیر صعودی پیموده و از ۷.۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۲ به بیش از ۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است؛ به بیانی دیگر، واردات این محصول در بازه زمانی مورد بررسی سالیانه به‌طور متوسط حدود ۰.۷ درصد رشد را تجربه کرده است. چین، امارات، آلمان و کانادا به ترتیب دارای بیشترین سهم از واردات سنگ و کنسانتره تیتانیوم در جهان هستند.
چین بالغ بر ۴۲ درصد از کنسانتره تیتانیوم در جهان را وارد می‌کند و به‌عنوان بزرگ‌ترین مقصد صادراتی این محصول در عرصه جهانی شناخته شده است. همان‌طور که در نمودار نیز مشخص است، واردات سنگ و کنسانتره تیتانیوم در چین از سال ۲۰۱۹ افزایش چشم‌گیری یافت. تقاضای بالاتر برای محصولات پایین‌دستی تیتانیومی در چین و عرضه محدودتر آن در چین به دلیل بازرسی‌های زیست‌محیطی، قیمت‌های خوراک تیتانیوم را افزایش داد و موجب افزایش واردات به این کشور شد. گفتنی است این مورد صرفا در جهت پوشش افزایش مصرف و کاهش کسری در بازار چین رخ داد. با افزایش سریع تولید محصولات پایین‌دست، تقاضای چین برای مواد خام، تقاضای تیتانیوم نیز به سرعت افزایش یافته است. در حال حاضر مصرف سالانه تیتانیوم به عنوان مواد اولیه بسیاری از صنایع در چین بیش از ۴۵ درصد از کل تقاضای جهانی را شامل می‌شود. اگرچه ذخایر تیتانیوم در چین بسیار بالا است و سنگ معدن اولیه تیتانیوم و ذخایر پلاسر تیتانیوم از اهمیت زیادی برای چین برخوردار هستند؛ اما عیار ذخایر دارای این عنصر در چین برای تولید کنسانتره تیتانیوم با عیار بالا، اقتصادی نیست؛ بنابراین چین تقاضای تیتانیوم مورد نیاز خود را از کشورهایی مانند استرالیا، ویتنام و هند تامین می‌کند. در حال حاضر ویتنام بزرگ‌ترین مبدا وارداتی تیتانیوم به چین است.
در نمودار ۲ به بررسی صادرات جهانی این محصول و مهم‌ترین کشورهای صادرکننده آن در عرصه جهانی در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ پرداخته شده است. با توجه به این نمودار، روند کلی صادرات این محصول در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ افزایشی بوده و سالانه به‌طور متوسط حدود ۴.۳ درصد رشد را تجربه کرده است. موزامبیک، آفریقای جنوبی، سنگال و اکراین به ترتیب بزرگ‌ترین صادرکنندگان سنگ و کنسانتره تیتانیوم در جهان شناخته می‌شوند و در مجموع حدود ۶۰ درصد صادرات این محصول در جهان را در اختیار دارند. موزامبیک علاوه بر این که بزرگ‌ترین صادرکننده تیتانیوم در جهان است، بزرگ‌ترین تولیدکننده تیتانیوم نیز شناخته می‌شود.
تجارت فلز یا کنسانتره؟ مساله این است
افزایش تقاضا و تجارت تیتانیوم در دهه اخیر امری قابل انتظار است؛ چراکه خواص منحصربه‌فرد ضد خوردگی تیتانیوم کاربرد و تقاضای این ماده را در صنایع حساس و پیشرفته به‌ویژه در کشورها توسعه‌یافته افزایش داده و همین امر در نهایت منجر افزایش تجارت سنگ و کنسانتره تیتانیوم طی بازه زمانی مورد بررسی شده است. نکته قابل توجه در مورد تجارت سنگ و کنسانتره تیتانیوم این است که کانی معدنی این فلز عمدتا در کشورهای کمتر توسعه یافته و آفریقایی یافت می‌شود و ازآنجاکه این کشورها فنّاوری تبدیل کنسانتره به فلز را ندارند و از سویی دیگر با توجه به کاربردهای تیتانیوم در صنایع حساس، صنایع مصرف‌کننده تیتانیوم در این کشورها اغلب چندان توسعه یافته نیست، لذا آن را به‌صورت سنگ و کنسانتره به کشورهای توسعه‌یافته‌تر صادر می‌کنند.
اگرچه ذخایر تیتانیوم در چین بسیار بالا است و سنگ معدن اولیه تیتانیوم و ذخایر پلاسر تیتانیوم از اهمیت زیادی برای چین برخوردار هستند؛ اما عیار ذخایر دارای این عنصر در چین برای تولید کنسانتره تیتانیوم با عیار بالا، اقتصادی نیست؛ بنابراین چین تقاضای تیتانیوم مورد نیاز خود را از کشورهایی مانند استرالیا، ویتنام و هند تامین می‌کند.