کبالت فلزی پرکاربرد و با خواص ویژه است که امروزه در تولید باتری خودروهای الکتریکی و تولید انرژی پاک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بزرگ‌ترین معادن کبالت جهان در کنگو واقع شده است؛ علاوه بر این کنگو به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده سنگ و کنسانتره کبالت نیز شناخته می‌شود.
به‌طور کلی روند تجارت کبالت معدنی در سال‌های اخیر کاهشی بوده است و علل بسیاری در این مورد دخیل بوده که همه‌گیری کووید-۱۹ و تعطیلی معادن کبالت در کنگو و زامبیا از مهم‌ترین عوامل آن شناخته می‌شود؛ از طرفی جنگ قدرت میان چین و آمریکا بر سر معادن کبالت در کنگو نیز از دیگر عوامل کاهش تجارت این ماده پرکاربرد است. از سویی دیگر تقاضای چین به‌دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی رو به کاهش رفته، بنابراین عرضه و تجارت نیز از این پدیده متاثر شده است.
کبالت، فلزی سفید رنگ با شکل ظاهری شبیه نیکل ولی با ته رنگ فیروزه‌ای است. این عنصر به‌صورت ترکیب‌های شیمیایی در طبیعت یافت می‌شود و یک فرو مغناطیس است. این فلز در آلیاژهای برشکاری، فولادهای ابزار و در آلیاژهای مغناطیسی به کار می‌رود. سرعت اکسایش کبالت ۲۵ برابر نیکل است و در اسیدسولفوریک و اسید نیتریک حل شده و به‌کندی تحت تاثیر محیط‌های قلیایی قرار می‌گیرد.
بیش‌ترین مصرف کبالت در گذشته مربوط به سوپر آلیاژهای پایه کبالت بود ولی امروزه این آلیاژها به‌دلیل پایداری دمایی که دارد، در ساخت توربین‌های گازی، موتورهای جت هواپیما و پره‌های آن کاربرد دارد. گفتنی است آلیاژهای تک کریستال کبالت بر پایه نیکل از عملکرد بهتری برخوردار هستند. کبالت در درجه اول در باتری‌های یون لیتیوم و در ساخت آلیاژهای مغناطیسی و مقاوم در برابر سایش و مقاومت بالا استفاده می‌شود.
کبالت یک ماده معدنی ضروری است که برای ساخت باتری در ماشین‌های الکتریکی، کامپیوترها و تلفن‌های همراه مورد استفاده قرار می‌گیرد. تقاضا برای فلز کبالت با رشد تولید بیشتر خودروهای برقی در حال افزایش است، به ویژه در اروپا، که دولت‌ها با پاداش‌های زیست‌محیطی سخاوتمندانه، به دنبال تقویت تولید و فروش خودروی برقی هستند تقاضای کبالت رو به فزونی خواهد رفت. تولید فلز کبالت نیازمند بهره‌برداری از معادن این عنصر است؛ بنابراین با افزایش تقاضا برای فلز کبالت، تقاضا برای کبالت معدنی نیز رو به افزایش رفته است.
برای آشنایی بیشتر روند تجارت این فلز پراهمیت و پرمصرف در جهان، در نمودار ۱ به بررسی واردات جهانی سنگ و کنسانتره کبالت در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ پرداخته شده است. همان‌طور که نمودار مذکور نیز نشان می‌دهد، روند کلی واردات جهانی سنگ و کنسانتره کبالت در طی بازه زمانی مورد بررسی کاهشی بوده و سالانه حدود ۲۲ درصد از حجم واردات آن کاسته شده است.
صنعت کبالت چین در گروی ذخایر کنگو
با توجه به نمودار، چین بزرگ‌ترین واردکننده سنگ و کنسانتره کبالت در جهان است و بیش از ۹۱ درصد واردات برای این محصول را به خود اختصاص داده است. از آنجایی که چین خواستار انحصاری بودن زنجیره تامین مواد معدنی خود است و ذخایر قابل توجهی از کبالت ندارد، در معادن کبالت کنگو سرمایه‌گذاری خارجی کرده و عمده کبالت مورد نیاز خود را از کنگو تامین می‌نماید؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۱، بالغ بر ۹۹ درصد از واردات کبالت در چین، از کنگو تامین شده است. در پی محدودیت‌های زیست‌محیطی که در سال‌های اخیر از سوی دولت چین وضع شده، کبالت در زمره فلزات سمی و آلاینده قرار می‌گیرد و واردات آن با محدودیت‌هایی مواجه شده و از این رو روندی کاهشی را شاهد بوده است، اما همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ که منجر به تعطیلی و قرنطینه‌های طولانی در کنگو در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ شد، نیز در کاهش بیش‌از پیش واردات این محصول، بی‌تاثیر نبوده است. از سویی دیگر رخدادهایی که در سالیان اخیر در معادن کنگو پیش آمده موجب کاهش تولید این معادن شده که این موضوع نیز بر تجارت کبالت معدنی این کشور آثار منفی به جای گذاشته است. در سال‌های گذشته، زامبیا نیز یکی دیگر از تامین‌کنندگان کبالت چین بود که عواقب ناشی از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ دامن‌گیر معادن این کشور نیز شد و باعث شد سهم این کشور از تامین کبالت چین در سال‌های اخیر به صفر نزدیک شود.
رقابت برای کبالت، جنگ قدرتی را در کنگو به راه انداخته است و دو قدرت اصلی چین و آمریکا هر کدام سعی در تصاحب معادن کبالت این کشور دارند. تا کنون در کنگو، چین برنده این رقابت بوده است، چرا که از طرف هر دو دولت اوباما و ترامپ اقدامات درخوری صورت نپذیرفت و در پی غفلت آمریکا، یک شرکت تحت حمایت دولت چین دو معدن از بزرگ‌ترین ذخایر کبالت کشور را در پنج سال گذشته خریداری کرده است. با مشخص شدن اهمیت این خریدها، چین و ایالات‌متحده وارد یک «بازی بزرگ» جدید شده‌اند و انتظار می‌رود که هر چه سریع‌تر، آمریکا نیز پا به عرصه واردات کبالت از کنگو خواهد گذاشت.
کنگو و زامبیا بازیگران اصلی بازار جهانی کبالت معدنی
نمودار ۲ نشان دهنده میزان صادرات جهانی سنگ و کنسانتره کبالت و بزرگ‌ترین بازیگران بازار جهانی این محصول در بازه زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ است. به‌طور کلی روند صادرات جهانی سنگ و کنسانتره کبالت مشابه واردات آن در بازه زمانی مورد بررسی روندی کاهشی را شاهد بوده و در این بازه زمانی، سالیانه به‌طور متوسط حدود ۲۴ درصد از حجم صادرات این محصول کاسته شده و از ۲۶۶ هزار تن در سال ۲۰۱۲ به ۲۰ هزار تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، یکی از صنایعی که بیش‌ترین آسیب را در پی همه‌گیری کووید-۱۹ متحمل شد، تولید کبالت معدنی بود؛ چراکه معادن اصلی کبالت در کشورهای کنگو و زامبیا واقع شده‌اند که در سال ۲۰۲۰ معادن این کشورها با تعطیلی و قرنطینه‌های گسترده مواجه شدند. همان‌طور که در بخش واردات نیز توضیح داده شد، درگیری چین و آمریکا نیز بر سر مالکیت معادن کبالت در آفریقای جنوبی به‌دلیل اهمیت این ماده در تامین انرژی پاک و افزایش تقاضای صنایع خودروسازی، نیز در کاهش تولید و صادرات این محصولات بی‌تاثیر نبوده است.
آینده تجارت جهانی سنگ و کنسانتره کبالت
طبق پیش‌بینی‌های اخیر اتحادیه جهانی باتری و مجمع جهانی اقتصاد، تقاضا برای کبالت برای استفاده در باتری‌ها در سال ۲۰۳۰ به‌دلیل رونق خودروهای الکتریکی تا چهار برابر افزایش خواهد یافت. با توجه به این که پیش‌بینی می‌شود که آمریکا و چین در آینده رقابت بیش‌تری برای تولید این ماده بحرانی خواهند داشت، لذا پیش‌بینی‌های صورت گرفته در راستای تقاضای این دو کشور از کبالت معدنی افزایشی بوده و در پی آن واردات این کشورها نیز افزایش خواهد یافت.