کک نفتی پس از فرآیند تولید، کلسینه شده و با افزایش درصد وزنی کربن به کک سوزنی تبدیل می‌شود که منجر به خصوصیات الکتریکی مطلوب جهت تولید آند و الکترود می‌شود که در صنایع آلومینیوم‌سازی، آند سازی، صنایع فولاد، صنایع ریخته‌گری، حفاظت کاتدی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آمریکا با کسب دانش فنی تولید کک سوزنی و در اختیار داشتن نیمی از بازار صادرات کک سوزنی در جهان، بزرگ‌ترین صادرکننده کک سوزنی و استرالیا با در اختیار داشتن ۱۰ درصد از بازار واردات کک سوزنی، بزرگ‌ترین واردکننده این محصول در جهان، در سال ۲۰۲۱ محسوب می‌شوند.
کک نفتی یکی از مشتقاتی است که هنگام تولید کک از قطران زغال‌سنگ و یا به‌عنوان یک محصول جانبی در پالایشگاه‌های نفت تولید می‌شود و سپس بعد از طی فرآیند کلسینه شدن در کوره‌های حرارتی، از کک نفتی به کک کلسینه شده یا کک سوزنی تبدیل می‌شود. طی این فرآیند، بخشی از مواد فرار و رطوبت موجود در کک خام از ماده خارج شده و درصد وزنی کربن افزایش می‌یابد؛ به عبارت دیگر خشک کردن رطوبت درون کک که به دنبال تخریب هیدروکربن‌‌های باقیمانده در کک خام صورت می‌پذیرد، منتج به تولید کک بسیار متراکمی شده و این امر موجب می‌شود تا کک خصوصیات الکتریکی مطلوب که مناسب برای تولید آند و الکترود است را به دست آورد که در صنایع آلومینیوم‌سازی، آند سازی، صنایع فولاد، صنایع ریخته‌گری، حفاظت کاتدی و … کاربرد دارد.
با توجه به کاربرد گسترده این محصول در صنایع مختلف، میزان تجارت جهانی آن با کد تعرفه ۲۷۱۳۱۲، طی بازه زمانی ده ساله ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار گرفته و نمودارهای ۱ و ۲ ارایه شده است. با توجه به نمودار ۱، میزان صادرات جهانی کک سوزنی در جهان، با کاهش سالانه ۰.۵ درصدی، از حدود ۷ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به ۶.۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که آمریکا با در اختیار داشتن تقریبا نیمی از سهم بازار صادرات کک سوزنی در سال ۲۰۲۱، بزرگ‌ترین صادرکننده کک سوزنی در جهان شناخته می‌شود که میزان صادرات آن با ۳ درصد کاهش سالانه، طی این بازه زمانی مورد بررسی، از ۴.۳ میلیون تن به ۳.۳ میلیون تن رسیده و کشورهای کانادا و استرالیا بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی آن به شمار می‌روند.
بعد از آمریکا، کشورهای چین و برزیل، هر یک با در اختیار داشتن ۲۳ درصد و ۶ درصد از سهم بازار صادرات کک در جهان، در رتبه‌های بعدی از منظر صادرات جهانی کک سوزنی قرار دارند که میزان صادرات چین با رشد سالیانه حدود ۴ درصدی، در بازه زمانی ذکر شده، از حدود ۱ میلیون تن به ۱.۵ میلیون تن رسیده است و کشورهای هند و امارات، بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی آن در سال ۲۰۲۱ بوده‌اند.
انحصار دانش فنی تولید کک سوزنی
ذکر این نکته ضروری است که تولید کک با کیفیت مناسب ساده نبوده و کنترل چندین پارامتر برای فرآیند تولید لازم است؛ لذا دانش فنی آن، انحصارا در اختیار چند کشور معدود، نظیر آمریکا، ژاپن، چین و آلمان قرار دارد که برخورداری از این امتیاز به همراه در اختیار داشتن منابع کافی موجب شده است تا کشورهای مذکور در لیست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان کک سوزنی در جهان قرار بگیرند.
لازم به ذکر هست که برزیل در لیست کشورهای صاحب دانش فنی تولید کک سوزنی قرار ندارد، اما به دلیل در اختیار داشتن منابع مناسب برای تولید کک نفتی و سوزنی، تحت لیسانس کشورهای توسعه یافته، جز کشورهای مطرح صادرکننده کک سوزنی در جهان قرار گرفته است، که میزان صادرات آن با رشد سالانه ۷ درصدی از حدود ۲۳۵ هزار تن در سال ۲۰۱۲، به حدود ۴۲۰ هزار تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که کشورهای کانادا و آمریکا بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی این کشور محسوب می‌شوند.
کاهش رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۴ در کشور آمریکا و افزایش خطر رکود در این کشور، منجر به کاهش فعالیت بسیاری از کارخانه‌های تولیدی در آمریکا شد که در نهایت منتج به کاهش تجارت بسیاری از کالاها در جهان شد که این مسیله یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش صادرات کک سوزنی در سال ۲۰۱۴ به شمار می‌رود.
با گذار از سال ۲۰۱۴ و مرتفع شدن این مشکل، بازار شاهد روند صعودی صادرات کک در جهان بوده است که همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ در اواخر سال ۲۰۱۹ منجر به کاهش تجارت بسیاری از کالاها شد که کک نیز از این قاعده مستثنی نبود، اما با کنترل تقریبی شدت همه‌گیری و با توجه به نیاز مبرم صنایع، به این محصول، مجددا بازار شاهد افزایش صادرات کک سوزنی در جهان بوده است.
در این بخش از گزارش به بررسی میزان واردات جهانی کک سوزنی در بازه زمانی ده ساله ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ پرداخته شده که در نمودار ۲ قابل مشاهده است. با توجه به نمودار ۲، میزان واردات جهانی کک سوزنی، با حدود ۱ درصد کاهش سالانه، از ۷.۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۲، به ۶.۹ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که کشور استرالیا با در اختیار داشتن ۱۰ درصد از سهم بازار واردات کک سوزنی، بزرگ‌ترین واردکننده این محصول در جهان محسوب می‌شود که میزان واردات آن با ۰.۵ درصد کاهش سالانه، طی این بازه زمانی مورد بررسی از ۷۴۲ هزار تن به ۷۱۱ هزار تن رسیده است و کشورهای آمریکا و چین بزرگ‌ترین مبادی وارداتی آن به شمار می‌روند.
کشورهای کانادا و هند نیز هر یک با در اختیار داشتن ۹ درصد و ۸ درصد از سهم بازار واردات کک سوزنی در جایگاه بعدی کشورهای واردکننده کک سوزنی قرار دارند که میزان واردات کانادا با ۱ درصد کاهش سالانه، در بازه زمانی ذکر شده، از حدود ۶۹۰ هزار تن به ۶۳۷ هزار تن رسیده است آمریکا و برزیل بزرگ‌ترین مبادی وارداتی آن محسوب می‌شوند.
میزان واردات کشور هند نیز به عنوان سومین کشور واردکننده کک سوزنی در جهان، با ۱۸ درصد رشد سالانه، از حدود ۱۳۰ هزار تن در سال ۲۰۱۲ به حدود ۵۷۰ هزار تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که این امر می‌تواند نشان از توسعه صنعت فولاد این کشور داشته باشد؛ که چین با تصاحب ۷۰ درصد از بازار واردات هند در سال ۲۰۲۱، بزرگ‌ترین مبدا وارداتی این کشور به شمار می‌رود.
وابستگی بالای صنعت فولاد به کک سوزنی
از آن رو که تولید فولاد به روش کوره قوس الکتریکی شدیدا به الکترود گرافیتی وابسته است و تولید الکترود گرافیتی دسترسی کافی به کک سوزنی را پر اهمیت می‌سازد؛ لذا می‌توان عنوان کرد که صنعت فولاد وابستگی بسیار بالایی به تولید فولاد در جهان دارد.
کشورهای استرالیا، کانادا و هند، در لیست بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده فولاد در جهان قرار دارند که تقاضای صنعت فولاد برای کک‌های ویژه جهت تولید فولاد به روش UHP (Ultra High Power) در کوره‌های قوس الکتریکی در کشورهای مذکور در حال افزایش است که این مسیله مهم‌ترین دلیل واردات بالای کک سوزنی در این کشورها به شمار می‌رود.
به طور کلی، مطابق با نمودار ۲، میزان واردات جهانی کک سوزنی، از سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ با نوسان‌های هر چند اندک، با روند صعودی همراه بوده است، اما کاهش تولید فولاد خام در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ در تمام مناطق جهان به جز آسیا و خاورمیانه، منجر به کاهش مصرف کک سوزنی و درنهایت کاهش واردات جهانی این محصول شد که دلایل کاهش تجارت در این سال‌های در بخش قبل شرح داده شد.
