کلسیم‌کربنات یکی از پرکاربردترین ماده معدنی شناخته‌شده در جهان است که ۴ درصد از پوسته زمین را تشکیل داده و همراه با سنگ آهن، کلسیت، آراگونیت، تراورتن، مرمریت و سنگ گچ در معادن یافت می‌شود، ولی غالبا طی فرآیند استخراج معادن سنگ آهک و سپس کوبش در کارخانجات تولیدی به دست می‌آید.
در سال ۲۰۲۱ ترکیه با صادرات حدود ۴۲۷ هزار تن کلسیم‌کربنات، بزرگ‌ترین صادرکننده کلسیم‌کربنات در جهان شناخته شد که روسیه بزرگ‌ترین مقصد صادراتی آن به شمار می‌رود. از طرفی هند با حدود ۱ میلیون تن واردات، بزرگ‌ترین واردکننده این ماده معدنی در جهان شناخته می‌شود که مالزی و مصر بزرگ‌ترین مبادی وارداتی آن در سال ۲۰۲۱ بوده است.
کربنات کلسیم یک ماده معدنی غیرسمی و بی‌بو با فرمول شیمیایی CaCO۳ و به شکل پودر سفید رنگ است که حدود ۴ درصد از پوسته زمین را به خود اختصاص داده و علاوه بر این، امکان تولید آن به صورت مصنوعی نیز وجود دارد و یکی از مواد شیمیایی پرمصرف در صنایع مختلف محسوب می‌شود.
انواع مختلف سنگ کلسیم کربنات در معان به همراه سنگ آهن، کلسیت، آراگونیت، تراورتن، مرمریت و سنگ گچ شکل می‌گیرد و غالبا طی فرآیند استخراج از معادن سنگ آهک و سپس کوبش در کارخانجات تولیدی به دست می‌آید و کاربردهای زیادی در صنایع مختلف دارند.
از مهم‌ترین صنایع مصرف‌کننده کلسیم کربنات می‌توان به صنایع تصفیه سنگ‌آهن، پتروشیمی، حفاری، تولید کاغذ، صنعت رنگ و پلاستیک، صنایع ساخت‌وساز و ساختمان سازی و در نهایت صنایع غذایی و دارویی اشاره کرد؛ لذا با توجه به کاربرد گسترده آن در صنایع مختلف، تجارت جهانی این ماده با کد تعرفه ۲۸۳۶۵۰، طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار گرفته و در نمودار ۱ و نمودار ۲ ارایه شده است.
لازم به ذکر هست که از دلایل اختلاف بین روند و میزان واردات و صادرات جهانی کلسیم کربنات در سال‌های مورد بررسی، عدم ثبت برخی آمار و ارقام مربوط به تجارت توسط برخی کشورها و همچنین خطاهای آماری است.
ترکیه، بزرگ‌ترین صادرکننده کلسیم‌کربنات
با توجه به نمودار ۱، طی سال‌های مورد بررسی، میزان صادرات کلسیم کربنات با ۲ درصد کاهش سالانه، از ۳.۸ میلیون تن در سال ۲۰۱۲ به ۳.۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که ترکیه با در اختیار داشتن متوسط، ۱۳ درصد از سهم بازار صادرات، بزرگ‌ترین صادرکننده کلسیم کربنات در جهان شناخته می‌شود که میزان صادرات آن با ۷ درصد رشد سالانه، طی بازه زمانی ذکرشده، از ۲۲۶ هزار تن به ۴۲۷ هزار تن رسیده است و کشورهای روسیه و الجزایر بزرگ‌ترین مقصد صادراتی آن به شمار می‌روند.
بعد از ترکیه، کشورهای هلند و بلژیک، هر یک با در اختیار داشتن ۹ درصد از سهم بازار صادرات، در رتبه‌های بعدی از منظر صادرات جهانی کلسیم کربنات قرار دارند، که میزان صادرات هلند با کاهش سالیانه حدود ۹ درصدی، در بازه زمانی ذکر شده، از حدود ۶۸۰ هزار تن به ۳۰۰ هزار تن رسیده و کشورهای بلژیک و آلمان، بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی آن در سال ۲۰۲۱ به‌شمار می‌روند و میزان صادرات بلژیک نیز با ۴ درصد کاهش سالیانه از ۴۰۷ هزار تن در سال ۲۰۱۲ به ۲۹۳ هزار تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که کشورهای آلمان و فنلاند بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی آن محسوب می‌شوند.
سه کشور ترکیه، هلند و بلژیک دارای منابع غنی از کلسیم کربنات هستند که این مسیله موجب شده است تا آن‌ها در لیست کشورهای مطرح تولیدکننده و صادرکننده این محصول قرار بگیرند.
با کشف و استخراج از منابع جدید و همچنین شناسایی کاربردهای کلسیم کربنات در صنایع مختلف، میزان تجارت آن در بازه مورد بررسی و از سال ۲۰۱۲ روند افزایشی داشته است، اما از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶، میزان تولید آهک به دلیل کاهش مصرف توسط صنایع متالورژی غیرآهنی و صنعت فولاد در چین، و از آن رو که کلسیم کربنات به طور عمده از منابع آهک استخراج می‌شود، لذا تولید و تجارت آن نیز با روند کاهشی روبه‌رو شد. پس از گذار از این مرحله و تا سال ۲۰۱۹ صادرات کلسیم کربنات روندی صعودی را شاهد بود، که در نهایت و مشابه با اکثر صنایع و کامودیتی‌ها در جهان، با ایجاد محدودیت‌های قرنطینه ناشی از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ در اواخر سال ۲۰۱۹ ، این محدودیت‌ها روند نزولی صادرات این محصول را در پی داشته است.
هند، بزرگ‌ترین واردکننده کلسیم‌کربنات
با توجه به نمودار ۲، میزان واردات کلسیم کربنات با ۱ درصد رشد سالانه، از ۵.۲ میلیون تن در سال ۲۰۱۲ به ۵.۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است که هند با در اختیار داشتن ۱۹ درصد از سهم بازار صادرات، بزرگ‌ترین صادرکننده کلسیم کربنات در جهان شناخته می‌شود که میزان صادرات آن با ۱۴ درصد رشد سالانه، طی بازه زمانی ذکرشده، از ۳۴۱ هزار تن به ۱ میلیون تن رسیده است. لازم به ذکر هست که صنعت کاغذ و رنگ، بزرگ‌ترین صنعت مصرف‌کننده کلسیم کربنات در هند هستند و کشورهای مالزی و مصر بزرگ‌ترین مبادی وارداتی آن به شمار می‌روند.
بعد از ترکیه، کشورهای بلژیک و آلمان، هر یک با در اختیار داشتن ۱۱ و ۱۰ درصد از سهم بازار واردات، در رتبه‌های بعدی از منظر واردات جهانی کلسیم کربنات قرار دارند که میزان واردات بلژیک با رشد سالیانه حدود ۷ درصدی، در بازه زمانی ذکر شده، از حدود ۳۳۵ هزار تن به ۵۹۷ هزار تن رسیده است؛ همچنین کشور آلمان، بزرگ‌ترین مبدا وارداتی آن در سال ۲۰۲۱ بوده‌اند و میزان واردات آلمان نیز با ۸ درصد رشد سالیانه، از ۲۸۷ هزار تن در سال ۲۰۱۲ به ۵۷۹ هزار تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است، که کشورهای کرواسی و بلژیک بزرگ‌ترین مبادی وارداتی آن محسوب می‌شوند.
شایان ذکر هست که برخی از کشورها از جمله بلژیک در لیست واردکنندگان و هم صادرکنندگان مطرح کلسیم‌کربنات قرار دارند که این مسیله از سود حاصل از تجارت این ماده ناشی می‌شود، به طوری که بلژیک در سال ۲۰۲۱ حدود ۵۷۰ هزار تن واردات کلسیم کربنات با ارزش واحد ۸۸ هزاردلار بر تن داشته و ۸۵۰ هزار تن کلسیم‌کربنات با ارزش واحد ۱۶۶ هزاردلار بر تن صادر کرده است.
همان طور که گفته شده است، کشف و تولید منابع جدید و کاربرد کلسیم کربنات در صنایع مختلف، همچنین نوسانات استخراج و تولید آهک ناشی از تغییرات موجود در مصرف صنایع مصرف‌کننده و همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ در طول سال‌های مورد بررسی، تجارت کلسیم کربنات در جهان را تحت تاثیر قرار داده است که در نمودار ۲ قابل مشاهده است.
