با توجه به کاربردهای گوناگون فولاد زنگ‌نزن و افزایش مصرف آن در صنعت، تولید این محصول روند رو به رشدی را در سال‌های اخیر طی کرده است. این موضوع، تجارت جهانی نیکل که یکی از مواد اولیه تولید فولاد زنگ‌نزن به شمار می‌رود را تحت تاثیر خود قرار داده است.
در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ عمده تجارت نیکل در زمینه اکسید، مات یا شمش آن صورت گرفته است. چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده فولاد زنگ‌نزن، بیشترین سهم را در واردات اکسید و مات نیکل به خود اختصاص می‌دهد.
نیکل یکی از فلزات با فراوانی نسبتا زیاد است که به دلیل مقاومت بالا، در ساخت فولاد زنگ‌نزن و سایر آلیاژ‌ها کاربردهای متنوعی دارد. فلز نیکل به دو صورت در طبیعت وجود دارد؛ دسته اول سولفید نیکل است که از منابع موجود در معادن زیر سطح زمین یافت می‌شود و دسته دوم اکسید نیکل است که معمولا از خاک‌های آجری رنگ موجود در سطح زمین استخراج می‌شود.
به طورکلی، نیکل و مواد وابسته به آن در هشت دسته تولید شده و به فروش می‌رسد:
-مات و اکسید نیکل:
- به طور مستقیم از سنگ معدن نیکل استخراج می‌شود.
-شمش و کارنشده نیکل:
- اولین محصولات زنجیره تولید نیکل به صورت فلزی که از اکسید و مات نیکل به دست می آید.
-ضایعات نیکل:
- محصولاتی که طول عمر آنها تمام شده یا به دلایل مختلف در حین ساخت محصولات به ضایعات تبدیل شده‌اند.
-سایر (شامل پودر، مقاطع، محصولات تخت، لوله و اتصالات نیکل)
ثبات تجارت اکسید و مات نیکل
نمودار ۱ حجم تجارت نیکل بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ را بر حسب تن نشان می‌دهد. همانطور که در نمودار قابل مشاهده است، به طور کلی حجم معاملات صورت گرفته تغییرات زیادی نداشته و بازار نسبتا پایداری دارد. هرچند در سال ۲۰۲۰ با توجه به شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های موجود، تجارت جهانی نیکل ۱۰ درصد افت پیدا کرد اما از سال بعد با حدود ۷ درصد افزایش دوباره به روند طبیعی خود بازگشت.
در ۵ سال گذشته به طور میانگین حدود ۴۵ درصد از تجارت این فلز به شکل اکسید و مات صورت گرفته است؛ پس از آن شمش و کارنشده‌های نیکل با ۳۸ درصد و ضایعات نیکل با ۶ درصد سهم در رتبه دوم و سوم قرار دارند. سپس مقاطع نیکل ۵ درصد، پودر و محصولات تخت نیکل هر کدام حدود ۲ درصد، و در نهایت لوله و اتصالات ۱ درصد از سهم کل را شامل می‌شوند.
با وجود کاهش تجارت جهانی نیکل در سال ۲۰۲۰ سهم معادلات اکسید و مات نسبت به سال‌های قبل تقریبا بدون تغییر بوده و تنها یک درصد افزایش داشته است. درحالی که تجارت شمش و کارنشده نیکل در این سال حدود ۲۱ درصد افت پیدا کرده است.
اکسید و مات نیکل به طور مستقیم قابل استفاده در صنعت نیستند و طی مراحل مختلف به فراورده‌های مورد نیاز در صنایع گوناگون تبدیل می‌شوند. بدیهی است که انجام این مراحل برای ساخت فرآورده‌ها نیازمند صرف انرژی، زمان و هزینه خواهد بود. از سوی دیگر، تولید هر فراورده به تکنولوژی و ماشین‌آلات متناسب با نوع محصول وابسته است. بنابراین قیمت این فراورده‌ها با توجه به موارد گفته شده تا حد قابل توجهی بالاتر از اکسید و مات نیکل است.
در نتیجه اکثر کشورها تمایل دارند تا نیکل را به صورت اکسید، مات یا شمش خریداری کرده تا هزینه کمتری را برای آن بپردازند. علاوه بر این، هزینه حمل و نقل محصولات فراوری شده نیکل نسبت به مات، اکسید و شمش آن بالاتر است و حتی ممکن است شرایط حمل و نگهداری خاصی داشته باشد.
تولید فراورده‌ها در کشور مقصد باعث می‌شود تا کشور واردکننده ماده خام از ارزش افزوده ایجاد شده بهره‌مند شده و بتواند محصولات ساخته شده از آن را در بازار جهانی به سایرین عرضه کند. این موضوع می‌تواند احداث کارخانه‌های جدید، ایجاد فرصت‌های شغلی و در نهایت رشد اقتصادی را به دنبال داشته باشد.
بزرگترین کشورهای صادرکننده و واردکننده نیکل
بر اساس گزارش سازمان زمین شناسی ایالات متحده آمریکا، کشورهای استرالیا، اندونزی، برزیل، روسیه، کانادا و چین بزرگترین ذخایر نیکل در دنیا را دارند. بر اساس اطلاعات این گزارش، انتظار می‌رود که اکثرکشور‌های واقع در شمال استرالیا مانند فیلیپین و کالدونیای جدید دارای منابع نیکل باشند. در سال ۲۰۲۱ اندونزی با ۲۴ درصد، پاپوآ گینه نو با ۲۱ درصد و کالدونیای جدید با ۱۳ درصد سهم، بزرگترین کشورهای صادرکننده مات و اکسید نیکل بودند
در سال ۲۰۲۱ حجم واردات مات و اکسید نیکل کشور چین تقریبا یک میلیون و ۸ هزار و ۳۷ تن گزارش شد که نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود ۲ درصد افزایش داشت. کشور چین با سهمی به میزان ۳۹ درصد بزرگترین واردکننده نیکل به صورت مات و اکسید در جهان است و نقش بزرگی را در تجارت نیکل در دنیا بر عهده دارد. پس از آن ژاپن با ۲۲ درصد، نروژ با ۱۵ درصد و فنلاند با ۱۲ درصد سهم، بیشترین حجم واردات مات و اکسید را به خود اختصاص داده‌اند.
تقاضای بالای چین برای مصرف نیکل، آن را به بزرگترین واردکننده مات و اکسید نیکل در جهان تبدیل کرده است که عمده آن را برای تولید فولادهای زنگ‌نزن به مصرف می‌رساند. چین بزرگترین تولیدکننده فولاد زنگ‌نزن است و نزدیک به ۵۶ درصد از تولیدات جهانی فولاد زنگ‌نزن در سال ۲۰۲۱ به چین تعلق دارد. از آنجا که میزان مصرف نیکل برای تولید فولاد زنگ‌نزن بیشتر از منابع نیکل موجود در این کشور است، هر ساله حجم زیادی از مات و اکسید نیکل توسط چین از سایر کشورها خریداری می‌شود.
نمودار ۲ معاملات تجاری اکسید و مات نیکل در جهان را بر اساس میانگین تجارت ۵ سال گذشته بین کشورهای صادرکننده و واردکننده نشان می‌دهد. همانطور که از نمودار قابل مشاهده است، بیشترین حجم معاملات اکسید و مات بین کشورهای چین و پاپوآ گینه نو، کانادا و نروژ، فنلاند و روسیه، ژاپن و فیلیپین، و پس از آن ژاپن و اندونزی گزارش شده است. در این بین، چین و پاپوآ گینه نو با متوسط ۱۶۹ هزار و ۸۲ تن بیشترین حجم معاملات مات و اکسید را بین سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده‌اند.
گفتنی است که مات و اکسید نیکل از منابع خام به شمار می‌روند و همواره تقاضای نسبتا ثابتی دارند؛ بنابراین پیش‌بینی می‌شود تجارت مات و اکسید نیکل در سال‌های آینده تغییرات زیادی نداشته باشد. همچنین با توجه به بررسی معاملات صورت گرفته از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، میزان نوسان احتمالی شمش و کارنشده نیکل بیشتر از مات و اکسید آن است.