شیلی و پرو از مهم‌ترین تولیدکنندگان مس معدنی در جهان به شمار می‌روند و سهم قابل توجهی در تولید کنسانتره و کاتد مس دارند. در دوره ۱۰ ساله اخیر، سهم کنسانتره در بازار صادراتی شیلی و پرو افزایش یافت و در سال ۲۰۲۱ به ترتیب به حدود ۵۵ و ۸۶ درصد رسید.
عمده کنسانتره و کاتد تولید شده در پرو و شیلی به مقصد چین صادر می‌شود. از سال ۲۰۰۹ با توجه به افزایش تمایل چین به واردات کنسانتره و کاهش واردات کاتد، روند سهم کنسانتره در صادرات پرو و شیلی صعودی شد و سهم کاتد در صادرات این دو کشور کاهش یافت. این امر نقش مهم تقاضای بازار چین در بازار محصولات مسی را نشان می‌دهد.
کنسانتره و کاتد مس از مهم‌ترین محصولات بالادست صنعت مس به شمار می‌روند. ارزش کاتد با توجه به قیمت جهانی فلز مس تعیین می‌شود، در حالی که در تعیین ارزش کنسانتره مس علاوه بر قیمت جهانی مس، درصد مس محتوی کنسانتره مورد اهمیت قرار می‌گیرد. به‌طور کلی، مقدار مس محتوی کنسانتره حدودا بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است. پس از ذوب کنسانتره و تبدیل آن به آند در کوره‌های تبدیل، طی فرآیند پالایش الکتریکی کاتد با درصد خلوص بیش از ۹۹.۹ درصد مس تولید می‌شود.
کشور شیلی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مس در جهان است که معادن بزرگ مس از جمله معدن اسکاندیدا را در خود جای داده است. معدن اسکاندیدا با ظرفیت تولید حدود یک میلیون و ۵۱۰ هزار تن مس، بزرگترین معدن مس جهان به شمار می‌رود و سهم آن در تولید جهانی حدود ۷ درصد است. عمده مس استخراج شده از معادن شیلی در این کشور به کنسانتره و کاتد مس فرآوری شده و سپس به سایر کشورها صادر می‌شود. علاوه بر کنسانتره و کاتد، محصولاتی از قبیل آند و مات مس در این کشور برای فروش عرضه می‌شود. به‌طور کلی فلز مس جایگاه مهمی در اقتصاد این کشور دارد. حدود ۱۱ درصد از سهم GDP کشور شیلی به استخراج فلزات معدنی اختصاص دارد و در این بین، مس مهم‌ترین فلز معدنی این کشور به‌شمار می‌رود.
از دیگر تولیدکنندگان بزرگ مس در جهان می‌توان به کشور پرو اشاره کرد. معادن بزرگی مانند Cerro Verde و Antamina به ترتیب با ظرفیت تولید سالانه ۵۰۰ و ۴۵۰ هزار تن در این کشور قرار گرفته‌اند. سهم این دو معدن در تولید جهانی مس به ترتیب حدود ۲.۵ و ۲.۳ درصد است. عمده مس این معادن به صورت کنسانتره و کاتد صادر می‌شود.
علاوه بر معادن غنی از مس، کشورهای پرو و شیلی دارای ذخایر بزرگی از فلزات گران‌بها از جمله طلا و نقره هستند. بخش قابل توجهی از فلزات گران‌بها از معادن مس این دو کشور به دست می‌آیند. با توجه به بررسی‌های سازمان USGS، کشور پرو با تولید ۱۲۰ تن طلا و ۳ هزار و ۴۰۰ تن نقره در سال ۲۰۲۱ از بزرگترین تولیدکنندگان این دو فلز گران‌بها به شمار می‌رود.
افزایش صادرات کنسانتره و کاهش صادرات کاتد
در نمودار ۱ سهم ۳ محصول بالادست مس شامل کنسانتره، کاتد و آند در صادرات محصولات معدنی مسی کشور شیلی از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ آورده شده است. همانطور که در نمودار قابل مشاهده است، روند سهم صادرات کاتد در این دوره نزولی بود. در ابتدای دوره ۲۰ ساله مورد بررسی سهم کاتد حدود ۳۱.۵ درصد بود و در سال ۲۰۰۹ به حدود ۵۹.۸ درصد رسید. اما پس از سال ۲۰۰۹ سهم کاتد در صادرات کشور شیلی به طور میانگین سالانه حدود ۱.۶ واحد درصد کاهش یافت. در سال ۲۰۲۱ سهم کاتد حدود ۳۹.۸ درصد بود که حدود ۰.۳ واحد درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ کاهش یافت.
به‌طور کلی، روند سهم صادرات کنسانتره کشور شیلی در این دوره صعودی بود و به طور میانگین سالانه حدود ۰.۹۷ واحد درصد افزایش یافت. در سال ۲۰۲۱ سهم کنسانتره حدود ۵۵.۳ درصد بود که حدود ۰.۷ واحد درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش یافت. از آنجایی که کاتد و کنسانتره دو محصول اصلی تولیدشده در کشور شیلی هستند، کاهش صادرات کاتد را می‌توان به معنی افزایش صادرات کنسانتره و در واقع جایگزینی عرضه کنسانتره با کاتد در نظر گرفت.
در نمودار ۲ سهم کنسانتره، کاتد و آند در صادرات محصولات معدنی مسی کشور پرو از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ آورده شده است. در این دوره، سهم صادرات کنسانتره پرو همانند سهم کنسانتره شیلی روند افزایشی داشت و در نتیجه، سهم کاتد افت پیدا کرد. با مقایسه نمودارهای ۱و۲ می‌توان گفت روند افزایش سهم کنسانتره در بازار صادراتی پرو، تا پایان دوره با سرعت بیشتری نسبت به شیلی افزایش پیدا کرد. علت اصلی این امر را می‌توان وجود مقدار قابل توجهی از طلا و نقره در کنسانتره پرو دانست. از این رو، کنسانتره تولید شده در این کشور نسبت به کنسانتره شیلی از ارزش بالاتری برخوردار است. در نتیجه می‌توان گفت تمایل پرو به صادرات کنسانتره به جای کاتد در مقایسه با شیلی بیشتر است.
همانطور که در نمودار قابل مشاهده است، روند سهم صادرات کاتد در این دوره ۲۰ ساله نزولی بود. سهم کاتد در صادرات کشور پرو به طور میانگین سالانه حدود ۱.۸ واحد درصد کاهش یافت. در سال ۲۰۲۱ سهم کاتد حدود ۱۳.۳ درصد بود که حدود ۲.۶ واحد درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهش یافت. با کاهش صادرات کاتد کشور پرو، صادرات کنسانتره به طور قابل توجهی افزایش یافت و سالانه حدود ۲ درصد افزایش پیدا کرد. سهم کنسانتره در سال ۲۰۲۱ حدود ۸۶.۳ درصد بود و حدود ۳.۲ واحد درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش یافت.
در دوره ۲۰ ساله مورد بررسی سهم آند مس کشور شیلی و پرو تغییرات زیادی نداشت و به طور میانگین سهم آند سالانه شیلی حدود ۶.۳ درصد و سهم آند سالانه پرو حدود ۱.۷ درصد بود. گفتنی است که شرکت‌های بزرگ فعال در تولید محصولات بالادست این صنعت، مس را از معادن استخراج کرده و به صورت کنسانتره یا کاتد به فروش می‌رسانند و تمایل چندانی به فروش آند ندارند. از طرفی احداث یک پالایشگاه برای تبدیل کاتد به آند سرمایه‌بری چندان بالایی ندارد و هزینه تبدیل آند به کاتد نسبت به تفاوت قیمتی این دو خیلی زیاد نیست. از این رو، عمده صادرات محصولات بالادستی به صورت کنسانتره و کاتد صورت می‌گیرد.
قدرت بالای چین در تجارت کنسانتره و کاتد
چین بزرگترین واردکننده کنسانتره، کاتد و سایر محصولات مسی در جهان به شمار می‌آید و نقش بسیار مهمی در تجارت کنسانتره و کاتد مس دارد. عمده صادرات شیلی و پرو به مقصد چین صورت می‌گیرد. در نمودار ۳ سهم کنسانتره، کاتد و آند در واردات محصولات معدنی مسی کشور چین از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ قابل مشاهده است. روند سهم صادرات کاتد در این دوره نزولی بود و به طور میانگین سالانه حدود ۰.۸ واحد درصد کاهش یافت و در سال ۲۰۲۱ به حدود ۳۴.۳ درصد رسید. سهم صادرات کنسانتره در این دوره صعودی بود و به طور میانگین سالانه حدود ۰.۷ واحد درصد کاهش یافت و در سال ۲۰۲۱ به حدود ۵۶ درصد رسید. از سال ۲۰۰۹ سهم کنسانتره در واردات چین با سرعت بیشتری افزایش یافت و سهم کاتد روند نزولی پیدا کرد.
از آنجایی که چین مهم‌ترین واردکننده کنسانتره، کاتد و آند کشورهای شیلی و پرو به حساب می‌آید، تغییرات صادرات کنسانتره، کاتد و آند در شیلی و پرو تا حد زیادی به تغییرات در واردات چین از این سه محصول مرتبط است. در دوره مورد بررسی، از سال ۲۰۰۹ با افزایش واردات کنسانتره چین، سهم صادرات کنسانتره شیلی و پرو با سرعت بیشتری افزایش یافت. یکی از دلایل این امر را می‌توان احداث واحدهای ذوب جدید برای مصرف کنسانتره مس در چین دانست. از طرفی قیمت کنسانتره نسبت به قیمت کاتد پایین‌تر است و به همین دلیل واردات کنسانتره چین افزایش یافت. لازم به ذکر است که ارزش افزوده تولید کاتد از کنسانتره موجب می‌شود تا تمایل چین به خرید کنسانتره افزایش پیدا کند. این در حالی است که به ازای هر تن مس محتوی، هزینه حمل کنسانتره از کاتد بیشتر است؛ هرچند که حجم بالای خرید چین می‌تواند از شدت اهمیت این مورد بکاهد.
با توجه به اینکه چین بازار مصرف بسیار بزرگی دارد و حجم واردات کاتد و کنسانتره آن از دو کشور شیلی و پرو قابل توجه است، می‌توان نتیجه گرفت قدرت چانه‌زنی چین در بازار این دو محصول خیلی زیاد است. بنابراین تولید معادن دو کشور شیلی و پرو تا حد زیادی متناسب با تقاضای کشور چین تغییر پیدا کرده است.