ترکیه با وجود داشتن ذخایر روی و نیاز صنعتی به شمش روی برای گالوانیزاسیون، تهیه آلیاژها و پوشش‌دهی فلزات، تولید معدنی خود را به‌صورت کنسانتره صادر کرده و شمش روی را از کشورهای دیگر وارد می‌کند. علت اصلی این مساله مصرف سوخت بالا برای ذوب روی و گران بودن انرژی در ترکیه است.
نیاز روز افزون شمش روی با توجه به گستردگی مصرف فولادهای ضدزنگ و گالوانیزه و همچنین آلیاژ برنج، ترکیه را وادار به واردات این شمش از کشورهایی همچون ایران، اسپانیا و ازبکستان کرده است؛ به‌طوری که این کشور در سال ۲۰۲۲ بیش از ۲۲۰ هزار تن شمش روی وارد کرد. البته میزان این واردات در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۵ هزار تن کاهش یافت. ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده شمش روی ترکیه، طی ۳ سال منتهی به ۲۰۲۳ مجموعا بیش از ۲۸۰ هزار شمش روی خالص را به ترکیه صادر کرده است.
عنصر روی با نام انگلیسی Zinc و علامت اختصاری Zn، فلزی به رنگ سفید مایل به آبی است. عدد اتمی آن ۳۰ و پس از آهن، آلومینیوم و مس، چهارمین فلز پر استفاده در دنیا است. این فلز در اثر رطویت هوا تیره شده و حین سوختن رنگ سبز براقی تولید می‌کند. بیست و چهارمین عنصر فراوان در طبیعت است و می‌توان آن را از سنگ معدن آسفالریت استخراج کرد. این فلز خواصی چون شکل‌پذیری، الکتروشیمیایی بودن، سختی مناسب، سیالیت و مقاومت به خوردگی دارد.
یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های فلز روی، شمش روی است. ویژگی اصلی شمش روی، مقاومت به خوردگی و دوام آن است. این ویژگی عامل اصلی استفاده از این شمش در گالوانیزاسیون است. برای تولید شمش روی، پس از استخراج و تهیه کنسانتره، طی فرآیندی کنسانتره را تبدیل به محلول می‌کنند و با الکترولیز کردن محلول، ورق روی تولید می‌شود. در نهایت ورق‌های تولید شده را در کوره دوار ریخته و ذوب می‌کنند. مذاب را در قالب ریخته و پس از سرد شدن شمش روی تولید می‌شود. این شمش شکل‌پذیری بالایی دارد؛ اما مقاومت کششی و سختی آن پایین است و رسانایی الکتریکی متوسطی دارد.
گالوانیزاسیون، تهیه آلیاژهایی مانند برنز و برنج، تولید مواد شیمیایی و اکسیدها، ساخت تجهیزات ریخته‌گری، صنایع رنگ، صنعت پزشکی و داروسازی، تولید لوازم آرایش، تهیه مکمل‌ها و مواد غذایی و تولید باتری از جمله کاربردهای شمش روی هستند.
بررسی واردات شمش روی در ترکیه
ترکیه از بزرگ‌ترین واردکنندگان شمش روی از ایران است. تقاضا برای این فلز در ترکیه، مانند دیگر کشورهای جهان افزایش یافت و پیش‌بینی می‌شود روند افزایشی خود را در سال‌های آینده نیز طی کند. کشورهای اروپایی به‌دلیل هزینه‌های بالای انرژی و نیاز بالا به سوخت برای ذوب روی، از تولید این فلز صرف‌نظر کرده‌اند. ترکیه نیز به همین دلیل، علی‌رغم وجود ذخایر معدنی مناسب روی، اقدام به تولید شمش نکرده و عمده تولید معدنی آن به‌صورت کنسانتره صادر می‌شود؛ البته این کشور واحد ذوب روی بزرگی را در دست احداث دارد که در صورت بهره‌برداری از آن، روند صادرات کنسانتره و همین‌طور واردات شمش روی آن تغییر محسوسی خواهد داشت.
بیش از نیمی از مصرف شمش روی در ترکیه، برای گالوانیزاسیون است. تولید آلیاژهای دایکاست، برنج و اکسیدها و مواد شیمیایی نیز دیگر مصرف‌کنندگان بزرگ این شمش در ترکیه هستند. شرکت‌های OZYASAR (تولیدکننده سیم‌های گالوانیزه) و ISTANBUL METAL (تولیدکننده انواع آلیاژها و روکش‌های فلزی)، از بزرگ‌ترین شرکت‌های مصرف‌کننده شمش روی در ترکیه هستند.
شمش روی با درجات خلوص متفاوت در جهان تولید می‌شود. خالص‌ترین نوع آن، شمش روی با ۹۹.۹۹ درصد خلوص است. نمودار ۱ میزان واردات شمش روی خالص ترکیه را در بازه ۱۰ ساله ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ نشان می‌دهد.
میزان واردات شمش روی ترکیه در سال ۲۰۱۴، حدود ۱۱۴ هزار تن بوده و پس از آن روند افزایشی را پیش گرفته و در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۱۷۶ هزار تن رسیده است. با وجود کاهش تقریبا ۱۰ هزار تنی میزان واردات این شمش در سال ۲۰۱۸، در سال ۲۰۱۹ واردات این فلز به حدود ۱۸۹ هزار تن رسید.
در سال ۲۰۲۰ به‌دلیل همه‌گیری کووید- ۱۹، کاهش کوچکی در واردات شمش روی در ترکیه رخ داد که افزایش ناگهانی میزان واردات این شمش را در سال ۲۰۲۱ به‌دنبال داشت. واردات شمش روی در این کشور، در سال ۲۰۲۲، بیشترین مقدار خود را طی ۱۰ سال اخیر داشت و به حدود ۲۲۸ هزار تن رسید. هرچند این مقدار در سال ۲۰۲۳ با افت نسبتا شدید به حدود ۱۹۰ هزار تن رسید.
بزرگ‌ترین مبادی وارداتی شمش روی ترکیه
هزینه‌های زیاد انرژی برای فرایند ذوب روی، عامل اصلی فروش روی به‌صورت کنسانتره در ترکیه است که موجب شده این کشور برای تامین نیاز صنایع خود اقدام به واردات شمش روی کند؛ عمده واردات ترکیه از مبدا کشورهایی همچون ایران، اسپانیا، ازبکستان و کره جنوبی بوده است. در نمودار ۲ سهم هر یک از تامین‌کنندگان بزرگ شمش روی ترکیه، از مجموع واردات این کشور در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ نمایش می‌دهد.
در تمام بازه ۱۰ ساله مورد بررسی، به جز سال ۲۰۲۰، ایران بزرگ‌ترین سهم را در بین مبادی وارداتی شمش روی ترکیه دارد. به‌طور میانگین طی ۱۰ سال اخیر، سالانه حدود ۶۵ هزار تن شمش روی از ایران به ترکیه صادر شده است. پس از ایران، کشورهای ازبکستان و اسپانیا بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان این شمش برای ترکیه هستند.
در سال ۲۰۱۴ سهم واردات ترکیه از سه کشور ایران، ازبکستان و اسپانیا، تقریبا باهم برابر بوده اما در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ این اختلاف بیشتر می‌شود؛ به‌طوری که ایران بیشترین و اسپانیا کمترین سهم را بین این سه کشور دارند. در سال ۲۰۱۷ اما اسپانیا از ازبکستان پیشی گرفته و جایگاه دوم صادرات روی به ترکیه را کسب کرده و این روال تا سال ۲۰۱۹ ادامه داشته است.
در سال ۲۰۲۰ اسپانیا بیشترین سهم را در صادرات شمش روی به ترکیه دارد. پس از آن کشورهای ایران و از بکستان در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. البته در سال ۲۰۲۱ مجددا سهم ایران از اسپانیا بیشتر شده و با حدود ۸۲ هزار تن، بزرگ‌ترین صادرکننده این شمش به ترکیه بوده است. کره جنوبی نیز در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ اندکی شمش روی را به این کشور صادر کرد؛ اما مقدار آن بسیار اندک بود.
در سال ۲۰۲۲، ایران با بیش از ۱۰۲ هزار تن صادرات شمش روی، بیشترین میزان صادرات این محصول را در طی ۱۰ سال گذشته، به این کشور داشت. البته این مقدار در سال ۲۰۲۳ اندکی کاهش یافت. کره جنوبی در سال ۲۰۲۳، با صادر کردن بیش از ۷ هزار تن شمش روی به ترکیه، در رتبه چهارم تامین‌کنندگان شمش روی این کشور، پس از اسپانیا و ازبکستان، قرار گرفت.