ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز طبیعی هستتند. مجموع سهم ذخایر نفتی این سه کشور در سال ۲۰۲۲ به ۳۷.۶ درصد از ذخایر نفتی کل دنیا رسید. ذخایر نفتی برآورد شده کل دنیا در سال ۲۰۲۲ حدود یک تریلیون و ۵۶۰ میلیارد بشکه تخمین زده شدهاست.
سرانه تولید عربستان سعودی و امارات متحده عربی در طی ۱۰ سال گذشته نزدیک به هم بودهاست که علت آن را میتوان تولید بالای عربستان و همچنین جمعیت پایین امارات متحده عربی بیان کرد. سرانه تولید ایران از دو کشور دیگر کمتر است. طبق آمار سال ۲۰۲۲، بیشترین تولید بشکه نفت خام در هر روز برای این سه کشور به ترتیب توسط عربستان، امارات متحده عربی و سپس ایران صورت گرفت. امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ایران به ترتیب بیشترین سهم سهم صادرات نفت را از میدانهای نفتی خود دارند.
نفت خام بهعنوان یکی از منابع اصلی انرژی دنیا، تاثیر عمدهای در زندگی روزمره و اقتصاد جهانی دارد. نفت خام یک ماده طبیعی است که از اعماق زمین، دریا و اقیانوس استخراج میشود. این ماده از هیدروکربنها و سایر ترکیبات آلی تشکیل شدهاست. نفت خام از بقایای موجودات دریایی باستانی مانند پلانکتون و جلبکها ایجاد میشود که در طی میلیونها سال تحت تاثیر فشار و گرما قرار گرفتند. این ماده سیاه رنگ به علت محتوای انرژی بالا و قابلیت تبدیل به محصولات متنوع در صنایع مختلفی همانند صنعت تولید انرژی، مواد شیمیایی، سوختهای حمل و نقل و پتروشیمی کاربرد دارد.
از کشورهای نفتخیز حاشیه خلیج فارس میتوان به سه کشور ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اشاره کرد. ایران یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز طبیعی در دنیا است و صنعت نفت نقش بسیار مهمی را در اقتصاد کشور ایفا میکند. ذخایر نفتی برآورد شده در سال ۲۰۲۲ در دنیا حدود یک تریلیون و ۵۶۰ میلیارد بشکه بود. طبق نمودار یک، سهم ذخایر قطعی نفت خام ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۳.۳ درصد از ذخایر نفتی کل دنیا بود که حجم ذخایر نفتی این کشور در این سال حدود ۲۰۹ میلیارد بشکه برآورد شد. عمده ذخایر نفتی ایران در جنوب غربی کشور، میدانهای نفتی دریایی در خلیج فارس و دیگر مناطق مرکزی و شمالی قرار دارد.
عربستان سعودی نیز دارای یکی از بزرگترین ذخایر نفتی دنیا است که بر مبنای نمودار یک، حدود ۱۷.۱ درصد از ذخایر کل دنیا براساس آمار سال ۲۰۲۲ در این کشور قرار دارد. حجم ذخایر نفتی این کشور در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۶۷ میلیارد بشکه برآورد شد. تا سال ۲۰۲۲، این کشور نسبت به دو کشور ایران و امارات متحده عربی، بیشترین ذخایر قطعی نفتی را داشت. مهمترین میدانهای نفتی این کشور در شرق عربستان سعودی به نام غوار، صفانیه واقع در میدان نفتی دریایی خلیج فارس و دیگر میداننفتی همانند بری و شیبه بود.
امارات متحده عربی از دیگر کشورهای نفتخیز حاشیه خلیج فارس است که در سال ۲۰۲۲ سهم کمتری نسبت به دو کشور دیگر داشت. با این حال کشور امارات متحده عربی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت خام در دنیا است. مقدار حجم ذخایر نفتی این کشور در سال ۲۰۲۲ به میزان ۱۱۳ میلیارد بشکه اعلام شد. ذخایر نفت خام این کشور در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۱ حدود ۱.۸ درصد افزایش یافت. سهم ذخایر نفتی این کشور در سال ۲۰۲۲، حدود ۷.۲ درصد از ذخایر نفتی جهان برآورد شد. عمده ذخایر نفت این کشور در امارت ابوظبی قرار دارد. از دیگر میدانهای نفتی این کشور میدان نفتی مرجان است که در آبهای دبی و شارجه واقع شدهاست. در نتیجه عربستان سعودی، جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی به ترتیب دارای بیشترین ذخایر نفت خام در حاشیه خلیج فارس هستند. این کشورها به دلیل داشتن منابع عظیم نفت و گاز، از عوامل تاثیرگذار در تامین انرژی و اقتصاد دنیا بهشمار میروند.
سرانه تولید نفت خام ایران عربستان و امارات در طی ۱۰ سال اخیر
تولیدات نفت کشورهای نفتخیز تاثیر بهسزایی در قیمت نفت خام در بازارهای بینالمللی و اقتصاد دنیا دارد. از اینرو تولیدات نفت در سه کشور ایران، عربستان صعودی و امارات متحده عربی مورد بررسی قرار میگیرد. ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار بشکه در روز تولید نفت خام داشت. تولید نفت خام در این سال نسبت به سال ۲۰۲۱ رشد ۶.۸ درصدی داشت و ۱۶۲ هزار بشکه به حجم تولید در هر روز افزوده شد. میانگین تولید نفت خام در کشور از سال ۲۰۱۳ الی ۲۰۲۲ به میزان ۳ میلیون و ۲۰ هزار بشکه بیان شدهاست. سرانه تولید ایران در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۲۹.۷ بشکه در روز به ازای هر هزار نفر گزارش شد که نسبت به سال ۲۰۲۱ به میزان ۵.۵ درصد رشد داشت. گفتنی است که میانگین سرانه تولید جمهوری اسلامی ایران در ۱۰ سال اخیر به ۳۷.۳ بشکه در روز به ازای هر هزار نفر محاسبه شدهاست.
تولید نفت خام عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ به میزان ۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسید که نسبت به سال ۲۰۲۱، حدود یک میلیون و ۴۷۰ هزار بشکه در روز و به مقدار ۱۶.۱ درصد افزایش یافت. میانگین تولید عربستان سعودی در ۱۰ سال اخیر ۹ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در روز بیان شدهاست. سرانه تولید این کشور در سال ۲۰۲۲ به میزان ۳۳۱ بشکه در روز به ازای هر هزار نفر محاسبه شد. این سرانه تولید نسبت به سال قبل ۱۲.۴ درصد افزایش یافت که به منزله افزایش ۳۶ بشکه در روز به ازای هر هزار نفر در سال ۲۰۲۲ است. میانگین سرانه تولید این کشور در سالهای ۲۰۱۳ الی ۲۰۲۲ به ۳۳۷ بشکه در روز به ازای هر هزار نفر میرسد. تولید امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۲ حدود ۳ میلیون و ۶ هزار بشکه در روز گزارش شد؛ از اینرو نسبت به سال قبل حدود ۱۲.۷ درصد افزایش یافت و ۳۴۶ هزار بشکه در روز را به تولیدات این کشور افزود. میانگین تولید این کشور در ۱۰ سال اخیر ۲ میلیون و ۹۳۰ هزار بشکه در روز تخمین زدهشد. نمودار ۲ نشان میدهد که سرانه تولید عربستان سعودی و امارت متحده عربی نزدیک به یکدیگر است که علت این موضوع، در درجه اول ناشی از تولید زیاد عربستان سعودی و همچنین جمعیت کم امارات متحده عربی است. در قیاس این سه کشور بیشترین سرانه تولید در سال ۲۰۲۲ توسط عربستان سعودی و کمترین آن توسط ایران رقم خورد.
گفتنی است که تولیدات نفت خام عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ حدود ۴.۱ برابر و تولید کشور امارت حدود ۱.۲ برابر ایران بودهاست. این در حالی است که جمعیت ایران ۲.۷ برابر جمعیت کشور عربستان سعودی و ۸.۶ برابر کشور امارات متحده عربی برآورد میشود.
سهم صادرات کشورهای نفتخیز حاشیه خلیج فارس از میزان تولید نفت خام هر کشور
صادرات نفت خام ایران در سال ۲۰۲۲ به ۹۰۱ هزار شبکه در روز رسید و نسبت به سال قبل آن ۱۳۸ هزار بشکه در روز افزایش داشت و معادل رشد ۱۸.۱ درصدی را ثبت کرد. سهم صادرات نفت از نفت تولید شده کشور در سال ۲۰۲۲ به ۳۵.۵ درصد رسید که ۳.۴ واحد درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. از اینرو میتوان گفت که مابقی نفت تولید شده در بازار داخل مصرف شد. عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ حدود ۷ میلیون و ۳۶۰ هزار بشکه در روز صادرات داشت که ۱۸.۳ رصد نسبت به سال قبل رشد داشت که معادل با یک میلیون و۱۴۰ هزار بشکه در روز است. سهم صادرات نفت از تولید نفت این کشور در سال ۲۰۲۲ به ۶۹.۵ درصد رسید و رشد ۱.۳ واحد درصدی داشت. امارات متحده عربی نیز در سال ۲۰۲۲ توانست به صادرات ۲ میلیون و ۷۲۰ هزار بشکه در روز دست یابد و حدود ۱۷.۹ درصد رشد در صادرات را ثبت کرد. سهم صادرات نفت از تولید میدانهای نفتی این کشور در سال ۲۰۲۲ به مقدار ۸۸.۷ درصد رسید که بیشترین سهم صادرات نفت از تولید نفت خود را در قیاس با دو کشور دیگر رقم زد. در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۱ سهم صادرات نفت این کشور نسبت به تولید نفت رشد ۳.۹ واحد درصدی داشت.
در این ۱۰ سال اخیر عربستان سعودی با ۷ میلیون ۹۷ هزار بشکه در روز، امارات متحده عربی با ۲ میلیون و ۴۶۰ هزار بشکه در روز و ایران با یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز بهطور میانگین صادرات نفت داشتهاند.
در سال ۲۰۲۲، عربستان سعودی طبق نمودار ۳، بیشترین حجم صادرات نفت را در مقایسه با ایران و امارات متحده عربی دارد. علت این موضوع را میتوان به تولید بالا و همچنین سهم بالای صادرات این کشور از تولیدات نفت خام خود، عنوان کرد. البته بدون شک، اعمال تحریمهای یکجانبه علیه ایران تاثیر زیادی در کاهش صادرات نفت خام داشتهاست، بهطوری که کاهش فروش خارجی نفت ایران بعد از سال ۲۰۱۸، بهخوبی نمایان است.