زامبیا رتبه اول ظرفیت ذوب مس در قاره آفریقا را دارد. تولید مس معدنی آن در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۷۷ هزار تن بوده است و هشتمین تولیدکننده مس در جهان محسوب می‌شود. با این حال زامبیا برای تامین خوراک کل ظرفیت واحدهای ذوب خود واردکننده کنسانتره مس است.
اختلافات مالکان معادن، مالیات بر فروش زیاد و نبود سرمایه کافی باعث کاهش تولید مس معدنی زامبیا از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ شده است. زامبیا با توجه به بحران انرژی به‌ویژه در دوره‌های بارش کم، بخش اعظمی از مس آندی و بلیستر تولیدی خود را صادر می‌کند و میزان کمی از آن را در پالایشگاه‌ها به کاتد مس با خلوص بالا تبدیل می‌کند.
زامبیا دومین تولیدکننده بزرگ فلز مس در آفریقا است و بزرگ‌ترین معادن مس آفریقا را در خود جای داده است. از مهم‌ترین معادن این کشور می‌توان بهSentinel Copper ، Kansanshi،Mopani ، Lumwana Copper و… اشاره کرد. تولید مس معدنی این کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۷۷ هزار تن بوده است و هشتمین تولیدکننده بزرگ مس در جهان است.
کنسانتره مس خاک سولفیدی در واحدهای ذوب با حرارت بالا و ورود اکسیژن به مات مس تبدیل می‌شود. سپس مات به کوره‌های کانورتور منتقل شده تا به مس بلیستر تولید شود. پس از فرآیند پالایش حرارتی بلیستر، آند اولیه تولید می‌شود. آند مس، دارای مس محتوی ۹۹.۶ درصد است که برای تولید ۹۹.۹ درصد مس نیاز به پالایش بیشتر توسط الکترولیز دارد و این فرآیند به مصرف مقدار قابل توجهی برق نیاز دارد.
تولید محصولات بالادستی مس در زامبیا
تولید مس یکی از اجزای اصلی اقتصاد زامبیا است؛ اما به‌تدریج کاهش یافته است و بر اساس گزارش Global Data، تولید مس معدنی در زامبیا از ۸۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۱ به ۷۷۷ هزار تن در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت. با این حال، زامبیا می‌تواند با از سرگیری فعالیت در معادن مس Mopani که سرمایه‌گذار جدید جذب کرده و معادن مس Konkola (KCM)، پس از حل اختلاف مالکیت با شرکت معدنی هندی Vedanta Resources تقویت شود.
نمودار ۱ میزان تولید محصولات بالادستی مس زامبیا در سال ۲۰۲۳ را نشان می‌دهد.
با توجه به نمودار ۱ تولید کنسانتره مس زامبیا حدود ۶۶۹ هزار تن است؛ در حالی‌که تولید مس بلیستر آن ۷۳۵ هزار تن است. این موضوع نشان می‌دهد زامبیا در سال ۲۰۲۳ برای تمامی ظرفیت ذوب خود نیاز به واردات کنسانتره مس داشته است. زامبیا در مجموع دارای چهار کارخانه ذوب مس است که از نظر ظرفیت ذوب مس در قاره آفریقا رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
علی‌رغم اینکه جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) بزرگ‌ترین تولیدکننده مس آفریقا است، زامبیا از نظر میزان ظرفیت ذوب مواد معدنی که در داخل کشور احداث شده است، رتبه اول را دارد. با احتساب مجموع ظرفیت ذوب Kansanshi، ذوب Chambishi، ذوب معادن مس Konkola و ذوب Mufulira در مجاورت معدن مس Mopani، زامبیا پتانسیل تولید ۱.۲ میلیون تن مس نهایی در سال را دارد.
دولت زامبیا در سال ۲۰۱۹ تصمیم خود را مبنی بر حرکت به سمت افزایش مالیات بر فروش تغییر داده است تولید در معادن سراسر کشور کاهش یافت. معدن First Quantum Minerals’ Kansanshi در سال ۲۰۱۵ شروع به کار کرد. این معدن بر ذوب مواد معدنی از معادن مس و تولید آند مس متمرکز است و بیش از نیمی از کل مس زامبیا را تولید می‌کند و یکی از کارخانه‌های برتر ذوب جهان است.
معدن مس زامبیا به‌میزان قابل توجهی خاک اکسیدی دارند و برای فرایند لیچینگ آن‌ها نیاز به اسید سولفوریک زیادی است. این موضوع باعث تمرکز زامبیا بر واحدهای ذوب و افزایش ظرفیت آن‌ها شده است؛ زیرا در فرایند ذوب اسید سولفوریک به‌عنوان محصول جانبی تولید می‌شود.
با توجه به نمودار ۱ زامبیا در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۳۵ هزار تن مس بلیستر تولید کرده است در حالی‌که تولید کاتد الکتروریفاینینگ مس در زامبیا در همین سال حدود ۱۴۰ هزار تن بوده است و زامبیا بخش اعظمی از آند مس تولیدی خود، یعنی حدود ۴۲۷ هزار تن را صادر می‌کند.
صادرات بیش از نیمی از آند مس تولیدی زامبیا
نمودار ۲ صادرات آند مسی زامبیا را در بازه زمان ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ به‌تفکیک کشورهای مقصد بررسی می‌کند.
با توجه به نمودار ۲ بیش از نیمی از آند مس تولیدی زامبیا صادر می‌شود و چین واردکننده بیش از ۷۱ درصد از کل آند مس صادراتی زامبیا است. پس از آن نامیبیا و هند با سهم حدود ۱۵ درصد از کل صادرات آند مس مقاصد اصلی محسوب می‌شوند. بیشترین صادرات آند مس زامبیا در دو سال متوالی ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ و به‌میزان بیش از ۷۰۰ هزار تن بوده است. از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ حدود ۳ درصد از آند مس زامبیا به کانادا نیز صادر می‌شود.
عموما واحدهای ذوب و پالایش کنار هم هستند. واحد پالایش حاشیه سود منفی اما واحدهای ذوب حاشیه سود نسبتا بالاتری دارند. تجارت آند مس در مقایسه با کنسانتره و کاتد مس کمتر و در جهان مرسوم نیست. بنابراین صادرات آند مسی معمولا در مناطقی انجام می‌شود که دسترسی به منابع انرژی از جمله برق به‌راحتی امکان‌پذیر نباشد یا تامین انرژی لازم برای تولید کاتد مسی برای تولیدکنندگان هزینه زیادی به همراه داشته باشد.
کشور زامبیا به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آند، با مشکل تولید برق مواجه است. عمده ظرفیت برق این کشور به‌صورت برق‌آبی است؛ در نتیجه در سال‌هایی که این کشور با افت بارندگی مواجه می‌شود، تولید برق کاهش می‌یابد.
شرکت تولیدکننده انرژی این کشور، ZESCO، اعلام کرده است که قطعی برق روزانه ۸ ساعته در ایام کم بارش سال شروع می‌شود و دلیل آن سطح پایین آب تامین‌کننده نیروگاه‌های آبی است. سازمان آب زامبزی (Zambezi Water Authority) نیز اعلام کرده است جریان آب رودخانه زامبزی سه برابر کمتر از سال‌های قبل است. بنابراین برای کشور زامبیا صادرات آند مسی به‌صرفه تر از تولید کاتد مس الکتروریفاینینگ است.