کشورهای عربستان سعودی، ایران و امارات متحده عربی از مهم‌ترین کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس هستند. مجموع سهم این کشورها از کل تولید نفت خام دنیا در سال ۲۰۲۳ برابر با ۲۱.۰ درصد بود. در این سال به ترتیب عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایران بیش‌ترین میزان تولید نفت را میان این کشورها داشتند.
میان کشورهای مورد بررسی در سال‌های اخیر، ایران بخش زیادی از تولیدات نفت خود را به صنعت پتروشیمی اختصاص داد. عربستان سعودی نیز میان کشورهای خلیج فارس کم‌ترین سهم را به صنعت پتروشیمی اختصاص داد اما در حجم خروجی (تولید) پالایشگاه بالاتر از ایران و امارات متحده عربی قرار دارد. کشور امارات متحده عربی، تولید نفت خام بیش‌تری نسبت به ایران در سال ۲۰۲۳ داشت، اما در همین سال تولید صنعت پتروشیمی این کشور از ایران بسیار کم‌تر بود.
نفت خام به‌عنوان یکی از منابع اصلی انرژی دنیا به‌شمار می‌رود و با وجود رشد منابع انرژی نوین، هم‌چنان بخش اعظمی از انرژی مورد نیاز توسط سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود. لذا سوخت‌های فسیلی تاثیر عمده‌ای در زندگی روزمره و صنعت ما دارد. بخشی از نفت خام تولید شده، توسط پالایشگاه پتروشیمی مصرف می‌شود. تولید پالایشگاه پتروشیمی شامل انواع سوخت‌های وسایل حمل و نقل و نیروگاه‌ها، مواد اولیه صنعت داروسازی، کودهای شیمیایی و دیگر صنایع می‌شود.
در سال ۲۰۲۳، تولید نفت کل دنیا معادل با ۷۳ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه اعلام شد. از تولیدکنندگان بزرگ نفت خام در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان می‌توان به کشورهای ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اشاره کرد. گفتنی است که این کشورها در سال اخیر مجموعا ۲۱.۰ درصد از کل تولیدات نفت دنیا را تشکیل دادند. تولیدات نفت خام کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۳ به ترتیب ۹ میلیون و ۶۱۰ هزار بشکه و ۲ میلیون و ۹۴۰ هزار بشکه اعلام شد. در حالی که تولیدات نفت ایران در این سال، ۲ میلیون و۸۶۰ هزار بشکه بود که معادل با ۳.۹ درصد از تولید نفت کل دنیا برآورد شد.
گفتنی است که بیش‌ترین سهم در تولیدات نفت خام دنیا توسط عربستان با رقم ۱۳.۱ درصد ثبت شد. اختلاف سهم امارات متحده عربی با ایران از تولیدات نفت خام دنیا برابر با ۰.۱ واحد درصد در سال ۲۰۲۳ بود که بیان‌گر رقابت نزدیک ایران و امارات متحده عربی در تولید نفت خام است. در ۲ سال اخیر، بیش‌ترین رشد میان کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس در تولید نفت خام با رقم ۱۱.۹ درصد توسط ایران ثبت شد. در همین ۲ سال اخیر، تولیدات نفت عربستان سعودی و امارات متحده عربی به ترتیب ۹.۳ درصد و ۳.۹ درصد کاهش یافت.
سهم پالایشگاه پتروشیمی از نفت خام کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس
نفت خام تولید شده و گازهای حاصل از آن مانند متان، اتان، بوتان، پروپان و دیگر مشتقات از اصلی‌ترین مواد مصرفی در مجتمع‌های پتروشیمی به‌شمار می‌روند. لذا نمودار یک سهم پالایشگاه پتروشیمی از تولیدات نفت خام کشورهای نام‌برده در حاشیه خلیج فارس را از سال ۲۰۱۴ الی ۲۰۲۳ نمایش می‌دهد. طبق نمودار یک، روند سهم خوراک ورودی پالایشگاه از نفت خام تولید شده ایران، نوسانی و میانگین آن ۶۱.۵ درصد بوده‌است. این روند، بیش‌تر تحت تاثیر میزان تولیدات نفت خام ایران بوده‌است. در سال ۲۰۲۳، سهم پالایشگاههای ایران از مصرف نفت تولید شده خود معادل با ۶۲.۶ درصد بود که نسبت به سال ۲۰۲۲ حدود ۶.۰ واحد درصد کاهش یافت. گفتنی است که در سال ۲۰۲۳، مصرف نفت خام پالایشگاههای پتروشیمی ایران معادل با یک میلیون و ۷۹۰ هزار بشکه نفت خام برآورد شد.
نسبت مصرف نفت خام و میزان خوراک ورودی پالایشگاهها به نفت خام تولید شده کشور امارات متحده عربی در دوره مورد بررسی نسبتا صعودی بوده‌است. در ابتدای دوره، این نسبت در این کشور ۲۲.۸ درصد بود و در سال ۲۰۲۳ به ۳۷.۵ درصد رسید. گفتنی است که سهم پالایشگاه امارات متحده عربی از تولیدات نفت خام آن در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲، حدود ۳.۴ درصد افزایش یافت. حجم ورودی نفت خام پالایشگاههای این کشور در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ به ترتیب برابر با یک میلیون و ۴۶ هزار بشکه و یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه اعلام شد.
روند سهم مصرف نفت خام پالایشگاههای کشور عربستان سعودی از تولیدات نفت خام آن، صعودی بوده‌است. با این حال روند تولیدات نفت خام و مقدار مصرف آن توسط پالایشگاههای عربستان سعودی در ۱۰ سال اخیر، نوسانی بوده‌است. در سال ۲۰۱۴، سهم مذکور ۲۰.۶ درصد و در سال ۲۰۲۲ به ۲۵.۵ درصد رسید. با افزایش ۰.۷ واحد درصدی سهم نفت مصرفی پالایشگاهها در سال اخیر، حجم نفت مصرفی صنعت پتروشیمی این کشور به ۲ میلیون و ۵۱۰ هزار بشکه رسید.
در نهایت گفتنی است که در سال ۲۰۲۳، میان کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس به ترتیب ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی بیش‌ترین سهم از نفت تولیدی خود را به پالایشگاههای پتروشیمی اختصاص دادند. اما بر اساس مصرف پالایشگاه، کشور عربستان بیش‌ترین حجم را به پالایشگاههای خود در این سال وارد کرد که علت این امر نیز تولیدات بالای نفت خام این کشور است. در سال ۲۰۲۳، تولیدات نفت خام امارات متحده عربی کمی بیش‌تر از ایران برآورد شد اما مصرف پالایشگاههای این کشور، کم‌تر از ایران بود. لذا در سال اخیر به ترتیب عربستان سعودی، ایران و امارات متحده عربی بیش‌ترین مصرف نفت خام در پالایشگاهها داشتند.
قیاس تولیدات صنعت پتروشیمی کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس
در سال‌های متمادی حجم مصرف و تولید پالایشگاههای عربستان سعودی، بیش از کشورهای امارات متحده عربی و ایران بوده‌است که علت آن نیز به تولید بالای نفت خام این کشور برمی‌گردد. تولید پالایشگاههای عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲ میلیون و ۷۷۰ هزار بشکه در روز بود و در سال ۲۰۲۳ به ۲ میلیون و ۵۳۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. در سال ۲۰۲۳، تولید فرآوردههای سوختی پالایشگاههای این کشور معادل با یک میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه در روز اعلام شد در حالی که در سال ۲۰۲۲ بیش از یک میلیون و ۹۹۰ هزار بشکه در روز تولید می‌شد. فرآوردههای سوختی در سال ۲۰۲۳، بیش‌ترین سهم را از تولید پالایشگاههای این کشور داشتند. به طور کلی روند سهم فرآوردههای سوختی از تولیدات پالایشگاههای عربستان سعودی در ۱۰ سال اخیر، صعودی بوده‌است و از ۶۳.۵ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۷۳.۷ درصد در سال اخیر رسید. در سال ۲۰۲۲ سهم مذکور حدود ۷۲.۰ درصد بود.
تولیدات پالایشگاههای کشور ایران نیز در سال اخیر به یک میلیون و ۷۸۰ هزار بشکه در روز رسید و نسبت به ۲۰۲۲ بالغ بر ۲/۲ درصد رشد داشت. در سال ۲۰۲۳، تولیدات فرآوردههای سوختی پالایشگاههای ایران حدود یک میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه در روز اعلام شد که معادل با ۶۳.۸ درصد از کل تولیدات این صنعت بود. در سال ۲۰۲۲ نیز حجم و سهم تولید فرآوردههای سوختی از کل تولیدات صنعت پتروشیمی به ترتیب یک میلیون و ۹۰ هزار تن و معادل ۶۳.۰ درصد گزارش شد. سهم فرآوردههای سوختی پالایشگاه در ۱۰ سال اخیر ایران، روندی صعودی طی کرده‌است که می‌توان این امر را به اهمیت سوخت در این کشور ارتباط داد.
تولید پالایشگاه کشور امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۹۷۴ هزار بشکه در روز بود که نسبت به سال ۲۰۲۲ حدود ۲.۲ درصد افزایش یافت. روند سهم فرآوردههای سوختی پالایشگاههای امارات متحده عربی در ۱۰ سال اخیر، نزولی بوده‌است. در ابتدای دوره مورد بررسی، سهم فرآوردههای سوختی برابر با ۶۴.۶ درصد بود و در سال ۲۰۲۳ به ۵۹.۲ درصد رسید. سهم مذکور در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲، حدود ۰.۴ واحد درصد افزایش یافت. گفتنی است که تولیدات پالایشگاههای کشور امارات متحده عربی در این ۱۰ سال، افزایش یافته‌است اما حجم تولید فرآوردههای سوختی این کشور نسبتا نوسانی و میانگین آن ۵۸۵ هزار بشکه در روز برآورده شده‌است. در سال ۲۰۲۲، حجم این محصولات در پالایشگاههای امارات متحده عربی به ۵۶۱ هزار بشکه رسید و در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۵۷۷ هزار بشکه در روز بود.
بر اساس مستندات سازمان اوپک، حجم و سهم تولید فرآوردههای سوختی پالایشگاههای کشورهای عربستان سعودی و ایران افزایش یافته‌است. این در حالی بوده که سهم تولید فرآوردههای سوختی از کل تولید پالایشگاه کشور امارات متحده عربی کاهش یافته و حجم تولید آن نوسانی بوده‌است.