حدود ۶۳ درصد واردات مواد نسوز ایران در سال ۱۴۰۲ مربوط به اشکال نسوز (شامل محصولاتی مانند آجر، بلوک و چهارگوش نسوز) بوده؛ در حالی‌که سهم اشیا سرامیکی نسوز ۱۴.۵ درصد و سهم انواع سیمان نسوز ۲۲.۵ درصد از تجارت مواد نسوز ایران در سال ذکر شده بوده است.
طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ در مجموع بیش از ۴۵ میلیون دلار مواد نسوز صادر شده که بیش از ۸۰ درصد آن مربوط به صادرات اشکال نسوز بوده است؛ از طرفی بیش از ۷۱۳ میلیون دلار مواد نسوز طی سال‌های ذکر شده به کشور وارد شده که ۵۰ درصد آن مربوط به اشکال نسوز، ۳۶ درصد اشیا سرامیکی نسوز و ۱۴ درصد آن مربوط به انواع سیمان نسوز بوده است.
مواد دیرگداز یا نسوز شامل موادی می‌شود که در دماهای بالا دچار تغییرات فیزیکی و شیمیایی نشوند؛ به‌عبارتی این مواد در برابر حرارت و دمای بالا از خود مقاومت نشان می‌دهند و به‌راحتی ذوب نمی‌شوند. نسوزها از مواد ناهمگون، چند ترکیبی و متخلخل تشکیل می‌شوند؛ ساختار مواد نسوز دارای سنگ‌دانه‌های پایدار در برابر حرارتی است که به‌وسیله فازهای چسبنده و افزودنی‌ها در کنار هم قرار گرفته‌اند. این مواد در دماهای پایین شبه ترد بوده اما با بالا رفتن دما دارای رفتار ویسکوز می‌شوند. این مواد به علت خزش در دمای بالا یا تغییر شکل پلاستیکشان شاخص بوده و تردی و مدول الاستیکشان باعث می‌شود که در برابر تنش‌ها و شوک‌های حرارتی حساس بوده و تحت این شوک‌ها بشکنند.
واردات و صادرات مواد نسوز ایران
از مواد نسوز به‌طور گسترده در صنایع مختلف مانند متالورژی، سرامیک‌سازی و شیشه‌سازی استفاده می‌شود؛ بیش‌ترین کاربرد مواد نسوز در صنایع ریخته‌گری و فولاد است. مواد نسوز در صنایع متالورژی مانند آسترکاری انواع کوره‌ها، جداره دودکش‌ها، سرباره و خطوط انتقال مواد مذاب استفاده می‌شوند؛ همچنین از مواد نسوز به‌طور گسترده در صنعت سیمان استفاده می‌شود.
در نمودار ۱ میزان واردات و صادرات مواد نسوز طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ ارایه شده است.
همان‌گونه که در نمودار ۱ مشاهده می‌شود واردات مواد نسوز ایران طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ کاهشی و صادرات آن افزایشی بوده است. واردات اشکال نسوز شامل محصولاتی مانند آجر، بلوک و چهارگوش نسوز طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ کاملا صعودی بوده و از حدود ۲۴ هزار تن در سال ۱۳۹۸ به ۳۷ هزار تن در سال ۱۴۰۲ رسیده است. کاهش رقم خورده طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ در نتیجه واردات سایر مواد نسوز وارداتی بوده؛ به‌طوری که واردات اشیا سرامیکی نسوز شامل محصولات بوته، نازل، میله، لوله و سایر اشیا سرامیکی نسوز طی بازه ذکر شده از ۲۰ هزار و ۶۰۰ تن در سال ۱۳۹۸ به کم‌تر از ۹ هزار تن در سال ۱۴۰۲ رسیده است.
بیش‌ترین کاهش واردات مواد نسوز مربوط به سیمان، ملات و بتن‌های نسوز بوده؛ به‌طوری که در بازه ۵ ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ واردات این محصولات با کاهش بیش از ۲۰ هزار تنی مواجه بوده است. حدود ۲۸ میلیون دلار انواع سیمان، ملات و بتن‌های نسوز در سال ۱۳۹۸ وارد کشور شده که این مقدار به کم‌تر از ۱۷ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. واردات اشکال نسوز در سال ۱۳۹۸ بیش از ۵۴ میلیون دلار بوده که با ۳۶ درصد افزایش به بیش از ۷۴ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ رسیده است.
صادرات مواد نسوز ایران طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ جز در سال ۱۳۹۹ در مجموع افزایشی بوده؛ به‌طوری که از حدود ۱۸ هزار تن در سال ۱۳۹۸ به بیش از ۳۰ هزار تن در سال ۱۴۰۲ رسیده است. همچنین صادرات اشکال نسوز طی بازه ۵ ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ بیش از ۶۵ درصد افزایش داشته و از ۱۶ هزار و ۸۰۰ تن در سال ۱۳۹۸ به حدود ۲۸ هزار تن در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. حدود ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار اشکال نسوز در سال ۱۳۹۸ صادر شده که این مقدار به ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است؛ لازم به ذکر است که در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۴ میلیون دلار اشکال نسوز صادر شده است.
صادرات اشیا سرامیکی نسوز طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ مقدار زیادی نبوده؛ به‌طوری که تجارت این محصول در سال ۱۴۰۲ با افزایش حدود ۳۰۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۸ به حدود ۶۰۰ تن، معادل ۸۵۰ هزار دلار رسیده است.
بیش‌ترین درصد افزایش صادرات بین انواع مواد نسوز طی بازه ۵ ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ مربوط به انواع سیمان نسوز بوده؛ به‌طوری که صادرات این محصول در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۸ بیش از ۵ برابر شده و از ۸۱۳ تن به حدود ۴ هزار و ۳۰۰ تن افزایش یافته است. حدود ۵ میلیون دلار انواع سیمان نسوز در سال ۱۳۹۸ صادر شده که با افزایش بیش از ۲ برابری به ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.
مهم‌ترین مبادی و مقاصد تجارت مواد نسوز ایران طی سال‌های ۱۴۰۲-۱۳۹۸ در نمودار ۲ قابل مشاهده است.
همان‌گونه که در نمودار ۲ مشاهده می‌شود بیش‌ترین سهم از واردات مواد نسوز ایران طی سال‌های ۱۴۰۲-۱۳۹۸ مربوط به چین با سهم ۴۳ درصدی است؛ واردات مواد نسوز از چین در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۴ هزار و ۵۰۰ تن بوده، که علی‌رغم کاهش واردات مواد نسوز ایران طی بازه ۵ ساله ذکر شده، بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و به ۳۸ هزار تن در سال ۱۴۰۲ رسیده است. سهم چین از کل واردات مواد نسوز ایران در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶۰ درصد بوده است.
آلمان دومین مبدا بزرگ واردات مواد نسوز ایران در بازه ۵ ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ بوده است. میزان واردات محصولات نسوز از آلمان در سال ۱۴۰۲ بیش از ۴ هزار تن و معادل ۹ درصد از کل واردات محصولات ذکر شده در سال مورد اشاره است؛ لازم به ذکر است که واردات از آلمان در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۹ هزار تن بوده که این مقدار با ۱۴ هزار و ۸۰۰ تن کاهش تا سال ۱۴۰۲ مواجه شده است.
امارات، ترکیه و ایتالیا دیگر صادرکنندگان بزرگ مواد نسوز به ایران طی سال‌های ۱۴۰۲-۱۳۹۸ بوده‌اند؛ سهم امارات از تجارت مواد نسوز به ایران طی سال‌های ذکر شده حدود ۱۰ درصد و سهم ترکیه و ایتالیا هرکدام به‌ترتیب ۷ و ۶ درصد بوده است. واردات مواد نسوز از مبدا امارات از حدود ۷ هزار تن در سال ۱۳۹۸ به حدود ۵ هزار و ۵۰۰ تن در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. حدود ۱۸.۵ درصد از مواد نسوز وارداتی ایران از طریق کشورهایی به‌غیر از چین، آلمان، امارات، ترکیه و ایتالیا وارد شده است.
عمده صادرات مواد نسوز ایران در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ به مقصد عراق بوده؛ به‌طوری که به‌تنهایی مقصد بیش از ۶۰ درصد تجارت محصولات ذکر شده بوده است. صادرات مواد نسوز به این کشور در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۱ هزار و ۷۰۰ تن بوده که با ۸۰ درصد افزایش به ۲۱ هزار تن در سال ۱۴۰۲ رسیده است. ۶۳ درصد از مواد نسوز صادر شده ایران در سال ۱۴۰۲ به مقصد عراق بوده است.
افغانستان با سهم ۷ درصدی از صادرات مواد نسوز ایران به‌عنوان دومین مقصد مهم صادراتی شناخته می‌شود؛ صادرات مواد نسوز به افغانستان در سال ۱۳۹۸ حدود ۹۸۰ تن بوده که این مقدار به یک هزار و ۹۵۰ تن در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. بیش‌ترین صادرات مواد نسوز ایران به افغانستان طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ در سال ۱۴۰۱ و به میزان یک هزار و ۹۸۰ تن ثبت شده است.
عمان، آذربایجان و ترکمنستان به‌ترتیب سومین، چهارمین و پنجمین مقصد مهم ایران جهت صادرات مواد نسوز در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ بوده‌اند؛ در مجموع ۳ هزار و ۷۰۰ تن مواد نسوز از ایران طی سال‌های ذکر شده به عمان صادر شده است. صادرات مواد نسوز ایران به آذربایجان و ترکمنستان در سال ۱۴۰۲ به‌ترتیب ۸۹۰ تن و حدود یک هزار و ۳۰۰ تن به ثبت رسیده است.