تولید معدنی کبالت بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ با نرخ رشد مرکب ۸.۷ درصد افزایش یافته‌است. لذا در سال ۲۰۲۳ تولید به بالاترین سطح خود با ۲۳۰ هزار تن رسید. در همین سال، قیمت کاتد کبالت به ۳۷,۵۰۰ دلار بر تن رسید که کاهشی ۴۴.۸ درصدی نسبت به سال قبل نشان می‌دهد.
ارزش تجارت کبالت در طول دوره مورد بررسی، با نرخ رشد مرکب ۶.۸ درصد افزایش یافته‌است. بیشترین افت ارزش تجارت کبالت در سال ۲۰۰۹ به دلیل بحران اقتصادی جهانی رخ داد. کبالت کار نشده خام با میانگین سهم ۶۰.۴ درصد، بیشترین سهم را در ارزش تجارت کبالت داشتند و سهم آن‌ها از ۵۵.۶ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۷۵.۱ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت. در مقابل، سهم محصولات کار شده (نیمه‌ساخته‌ها) روندی نزولی داشت و از ۱۷.۶ درصد به ۱۲ درصد کاهش یافت.
کبالت یک فلز منحصر به‌فرد با کاربردهای فراوان در صنایع پیشرفته است. این فلز به‌عنوان بخشی حیاتی در تولید باتری‌های لیتیوم-یون مورد استفاده قرار می‌گیرد که در خودروهای الکتریکی، گوشی‌های همراه و لوازم الکترونیکی کاربرد دارند. همچنین، کبالت در تولید سوپرآلیاژهای مورد استفاده در توربین‌های گازی و صنایع هوافضا استفاده می‌شوند. کبالت در تولید کاتالیزورها، رنگ‌ها و مواد مغناطیسی نیز نقش دارد. با افزایش تقاضا برای فناوری‌های سبز و انرژی‌های تجدیدپذیر، اهمیت کبالت در سال‌های اخیر به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته‌است.
بخش قابل توجهی از تقاضای کبالت در صنعت آلیاژسازی از طریق منابع ثانویه، یعنی بازیافت فلزات آلیاژی که عمر مفید آن‌ها به پایان رسیده‌است، تامین می‌شود. این روند نه‌تنها به کاهش وابستگی به منابع اولیه کمک می‌کند، بلکه از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی نیز مزایای قابل توجهی دارد. با این حال، در سایر کاربردهای کبالت، مانند صنایع باتری‌سازی یا تولید مواد شیمیایی، امکان تامین بخش عمده‌ای از نیاز از طریق بازیافت به این سادگی وجود ندارد و همچنان وابستگی به استخراج منابع اولیه احساس می‌شود.
رشد مداوم تولید معدنی کبالت در سالیان متمادی
نمودار یک، تولید معدنی کبالت در جهان و قیمت آن را نشان می‌دهد. از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳، روند تولید معدنی کبالت در دنیا با نرخ رشد مرکب ۸.۷ درصد، صعودی بوده‌است. بیشترین تولید معدنی این عنصر در سال ۲۰۲۳ با حجم ۲۳۰ هزار تن بود که نسبت به سال ۲۰۲۲ بالغ‌بر ۳۳ هزار تن رشد داشت. کمترین تولید معدنی کبالت نیز در سال ۲۰۰۱ حدود ۳۶ هزار و ۷۰۰ تن اعلام شد.
به‌طور کلی، قیمت کاتد کبالت در طول دوره مورد بررسی با میانگین ۴۲,۹۰۰ دلار بر تن، نوسانی بوده‌است. در سال ۲۰۲۳ قیمت کاتد کبالت به ۳۷,۵۰۰ دلار بر تن رسید که نسبت به سال قبل از آن بالغ‌بر ۴۴.۸ درصد افت کرد. گفته می‌شود که در سال ۲۰۰۲، کمترین قیمت کاتد کبالت با ۱۵,۲۰۰ دلار بر تن بود. بیشترین قیمت کاتد نیز در سال ۲۰۰۸، حدود ۸۶,۰۰۰ دلار بر تن گزارش شد اما در سال ۲۰۰۹ به شدت کاهش یافت و به حدود ۳۹,۴۰۰ دلار به ازای هر تن کاتد کبالت رسید. تولید معدنی کبالت نیز با کاهش ۴.۷ درصدی در سال ۲۰۰۹ نسبت به ۲۰۰۸، حدود ۷۲ هزار و ۳۰۰ تن اعلام شد که علت کاهش تولید معدنی و قیمت کاتد کبالت به سبب بحرانی مالی دنیا در سال ۲۰۰۹ بود. مشاهده می‌شود که در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶، قیمت کاتد کبالت روندی نزولی طی کرده‌است. کاتد کبالت در سال ۲۰۱۸ با قیمت ۸۲,۵۰۰ دلار بر تن، به نزدیکی بیشینه خود در طول دوره رسید اما در سال ۲۰۱۹ به ۳۷,۴۰۰ دلار کاهش یافت. از طرفی با شیوع کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰، قیمت کاتد این فلز نسبت به سال قبل از آن ۷.۴ درصد کاهش یافت.
محصول فلزی خام، بزرگ‌ترین سهام‌دار تجارت کبالت
در نمودار ۲، ارزش تجارت کبالت به تفکیک نوع محصول مشاهده می‌شود. ارزش تجارت کبالت از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳، با نرخ رشد مرکب ۶.۸ درصد، روندی صعودی طی کرده‌است. در سال ۲۰۰۱، ارزش مبادلات تجارت حدود یک میلیارد و ۳۰ میلیون دلار بود که در سال ۲۰۰۲، به کمترین میزان خود در طول دوره یعنی یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار رسید. بیشترین ارزش تجارت کبالت در سال ۲۰۲۲ با ۱۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار ثبت شد اما در سال ۲۰۲۳، ارزش تجارت کبالت به ۵ میلیارد و ۷۳۰ میلیون دلار کاهش یافت. در سال ۲۰۰۸، ارزش تجارت کبالت حدود ۶ میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلار ثبت شد که در سال ۲۰۰۹ با بحرانی اقتصادی دنیا به ۲ میلیارد و ۹۶۰ میلیون دلار افت پیدا کرد که بیشترین افت ارزش تجارت کبالت یعنی حدود ۵۶.۱ درصد، طی دوره مورد بررسی بود.
کبالت به شکل‌های مختلفی اعم از سنگ و کنسانتره، اکسید و هیدروکسید، محصول فلزی خام، ضایعات و محصولات کار شده تجارت شده است که در این بین، از نقطه نظر ارزش، کبالت کار نشده (محصول فلزی خام) بیشترین سهم را در تجارت این فلز داشته‌است. سهم کبالت کار نشده از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ روندی افزایشی طی کرد. لذا سهم این نوع از محصولات خام فلزی در سال ۲۰۰۱ حدود ۵۵.۶ درصد بود و در سال ۲۰۲۳ به ۷۵.۱ درصد رسید که نسبت به سال ۲۰۲۲ حدود ۴.۵ واحد درصد کاهش یافت. بیشترین سهم کبالت فلزی خام در سال ۲۰۲۱ با ۸۰.۱ درصد و کمترین آن در سال ۲۰۱۳ حدود ۵۰.۷ درصد معادل با یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون دلار بود. ناگفته نماند که بیشتر محصولات کارنشده خام کبالت، از منابع اولیه تامین می‌شود.
برخلاف محصولات فلزی خام، سهم محصولات کار شده در بازه مورد بررسی روندی نزولی داشته و از ۱۷.۶ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۱۲.۰ درصد رسیده‌است. ارزش تجارت محصولات کار شده در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲ حدود ۵.۲ درصد افزایش یافت و به ۶۸۵ میلیون دلار رسید.
در کنار اکسید و هیدروکسید، سنگ و کنسانتره نیز از دیگر اشکال کبالت بودند که در بازارهای جهانی مورد معامله قرار گرفتند. در سال‌های ابتدایی دوره مورد بررسی، سهم تجارت سنگ و کنسانتره از مجموع مبادلات کبالت بیشتر از اکسید و هیدروکسید بود. اما با گذشت زمان، این روند تغییر کرد و در سال‌های پایانی دوره، اکسید و هیدروکسید سهم بیشتری در تجارت جهانی کبالت به‌دست آوردند. این تغییر احتمالا ناشی از توسعه ظرفیت‌های تولید اکسید و هیدروکسید در نزدیکی معادن کبالت است. این واحدهای تولیدی که عموما از کبالت استخراج‌شده برای تولید این ترکیبات استفاده می‌کنند، باعث کاهش حجم تجارت سنگ و کنسانتره شده‌اند و در مقابل، مبادلات اکسید و هیدروکسید کبالت بین کشورها را افزایش داده‌اند.
اکسید و هیدروکسید کبالت به‌طور متوسط سهمی معادل با ۱۶.۱ درصد از ارزش تجارت کبالت کسب کرد. بیشترین ارزش تجارت اکسید و هیدوراکسید در سال ۲۰۱۷ حدود یک میلیارد و ۶۴۰ میلیون دلار برآورد شد. در سال ۲۰۲۲، ارزش تجارت اکسید و هیدرواکسید کبالت به یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون دلار رسید در حالی که در سال ۲۰۲۳ به ۵۵۹ میلیون دلار افت کرد. در نهایت، ضایعات کمترین سهم را از بازار تجارت کبالت با میانگین ۱.۳ درصد داشته‌اند. ارزش تجارت ضایعات در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۳۱ میلیون دلار بود و در سال ۲۰۲۳ به ۹۱ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار رسید.
رفتار تاجران در بازار تجارت کبالت
روند قیمت و تمایل به تجارت در بازار کبالت در نمودار ۳ مقایسه شده‌است. مشاهده می‌شود که به‌طور کلی، شاخص نسبت تجارت به عرضه معدنی (نشان‌گر تمایل به تجارت) همانند شاخص معکوس قیمت کبالت در سال‌های مورد بررسی، روندی نزولی داشته‌است. در سال‌های ابتدایی دوره مورد بررسی، با کاهش شاخص معکوس قیمت کبالت یعنی افزایش قیمت کاتد کبالت، شاخص نسبت تجارت به عرضه معدنی کبالت کاهش یافت که این امر می‌تواند بیان‌گر تمایل کم‌تر به تجارت در بازار کبالت باشد. در سال‌های میانی دوره نیز با افزایش شاخص معکوس قیمت کبالت، نسبت تجارت به عرضه معدنی افزایش پیدا کرد و تمایل تاجران به تجارت کبالت بیشتر شد. در سال‌های نهایی دوره مورد بررسی نیز روند شاخص‌های نام‌برده نزولی بوده‌است. لذا بر مبنای تغییرات قیمت، تمایل به تجارت در بازار کبالت نیز تاثیر پذیرفته است.
هم‌راستا بودن تغییرات نسبت تجارت به عرضه معدنی با روند معکوس قیمت کبالت می‌تواند نشان‌دهنده نوعی جایگزینی در این بازار باشد. در دوره‌هایی که قیمت کبالت افزایش یافته‌است، حجم مبادلات جهانی این فلز کاهش یافته و در عوض، احتمالا از عناصر جایگزین مانند نیکل و منگنز در صنایع مختلف استفاده شده‌است.
علاوه‌بر این، تاثیرپذیری شاخص نسبت تجارت به عرضه معدنی از قیمت کبالت، حاکی از نقش اساسی حلقه معدن در این بازار است. این موضوع نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از کبالت مورد استفاده در صنایع جهانی از منابع معدنی استخراج و تامین می‌شود. در واقع، افزایش قیمت کبالت نه‌تنها بر میزان تجارت آن اثرگذار است، بلکه می‌تواند تغییراتی در الگوی مصرف این فلز و استفاده از جایگزین‌های آن ایجاد کند.
