آلومینیوم به‌واسطه وزن سبک، مقاومت بالا در برابر خوردگی و قابلیت بازیافت، نقش حیاتی در صنایع مختلف دارد و دومین فلز پرمصرف جهان است. تولید این فلز شامل آلومینیوم اولیه از بوکسیت و آلومینیوم ثانویه از بازیافت ضایعات است که بازیافت این فلز، نقشی اساسی در تولید فلز و احتمالا نجات آن از تهدیدهای آینده دارد.
سال ۲۰۲۰ با کاهش حجم تجارت این فلز همراه بود؛ اما در ۲۰۲۱ به دلیل بازگشایی اقتصادها پس از همه‌گیری کووید-۱۹ و رشد تقاضا، حجم تجارت آلومینیوم کار نشده آلیاژی و غیرآلیاژی به بالاترین میزان پنج سال اخیر رسید. در ۲۰۲۲ بحران انرژی باعث کاهش تولید و تجارت این فلز شد؛ ولی در ۲۰۲۳ با بازگشت ظرفیت‌های تولیدی، بازار مجددا بهبود یافت. روسیه و کانادا بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصول شناخته می‌شوند و سهم آلومینیوم کار نشده آلیاژی از کل تجارت در سال‌های مختلف، روندی نوسانی را در ۵ سال گذشته طی کرده است.
آلومینیوم به‌واسطه ویژگی‌های منحصربه‌فردی نظیر وزن سبک، مقاومت بالا در برابر خوردگی و قابلیت بازیافت گسترده، جایگاهی حیاتی در میان صنایع مختلف دارد و نقشی کلیدی در بخش‌های گوناگون صنعتی ایفا می‌کند. تجارت جهانی این فلز به‌طور کلی به دو بخش آلومینیوم آلیاژی و غیرآلیاژی تقسیم می‌شود. فرآیند تولید آلومینیوم به دو طریق اصلی صورت می‌گیرد؛ یکی از روش‌ها، تولید آلومینیوم اولیه از سنگ معدن بوکسیت است که از طریق روش‌های انرژی‌بر به‌ویژه الکترولیز انجام می‌شود؛ حال آنکه در روش دیگر، آلومینیوم ثانویه از بازیافت ضایعات آلومینیومی حاصل می‌شود. افزودن عناصر آلیاژی نظیر منیزیم، سیلیسیم یا روی به آلومینیوم، سبب بهبود خواص مکانیکی و حرارتی آن می‌شود و امکان بهره‌برداری گسترده‌تر در کاربردهای خاص صنعتی این فلز را فراهم می‌سازد. ذکر این نکته حایز اهمیت است که واحدهای ذوب (تولید اولیه) هر دو نوع آلومینیوم آلیاژی و غیرالیاژی تولید می‌کنند؛ حال آنکه واحدهای ذوب ثانویه عموما نوع آلیاژی را تولید می‌کنند. شایان ذکر است که صنعت آلومینیوم‌سازی، به‌دلیل اتکای بالا به انرژی الکتریکی در مراحل تولید، به‌ویژه در فرآیند الکترولیز، از جمله صنایع با مصرف بالای انرژی محسوب می‌شود.
همانگونه که در نمودار ۱ نشان داده شده است، تجارت جهانی آلومینیوم در سال ۲۰۲۰ تحت‌تاثیر شدید بحرانهای زنجیره تامین و محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹، در پایین‌ترین سطح خود در کل دوره مورد بررسی قرار داشت و مجموع تجارت این فلز به حدود ۲۵.۵ میلیون تن محدود شد. در سال ۲۰۲۱ و همزمان با بازگشایی تدریجی اقتصاد جهانی در دوره پسا کرونا، حجم تجارت آلومینیوم شاهد جهشی قابل توجه بود و هر دو محصول آلومینیوم کار نشده آلیاژی و غیرآلیاژی، به بالاترین میزان تجارت خود در پنج سال اخیر دست یافتند؛ به‌طوری که حجم تجارت این دو محصول در سال مذکور به‌ترتیب ۱۵.۹ و ۱۳.۸ میلیون تن ثبت شد. با این حال، در سال ۲۰۲۲ مجددا روند کاهشی بر بازار حاکم شد؛ چرا که تشدید بحران انرژی به‌ویژه در چین – به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آلومینیوم جهان – منجر به بروز اختلالات جدی در روند تولید و در نتیجه کاهش حجم تجارت شد.
بحران انرژی محدود به چین نماند؛ جنگ روسیه و اوکراین موجب شد تا مناطقی از جمله اروپا نیز با اختلال جدی در تامین انرژی مواجه شوند. کاهش چشمگیر عرضه گاز طبیعی، منجر به افزایش بی‌سابقه قیمت انرژی الکتریکی شد؛ به‌گونه‌ای که افزایش شدید قیمت گاز طبیعی و برق، منجر به تعطیلی بخشی از کارخانه‌های ذوب آلومینیوم در اروپا شد. این عوامل بر حجم تجارت آلومینیوم تاثیر گذاشت؛ به‌نحوی که حجم تجارت آلومینیوم کار نشده غیرآلیاژی و آلیاژی در این سال به‌ترتیب حدود ۱۱ و ۳ درصد نسبت به سال پیش از آن کاهش یافت؛ همانطور که پیش‌تر اشاره شد، صنعت آلومینیوم به‌دلیل وابستگی بالا به انرژی الکتریکی، به‌ویژه در فرآیند الکترولیز، از جمله صنایع پرمصرف انرژی به‌شمار می‌رود و استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی در تولید انرژی الکتریکی، منجر به رد پای کربنی قابل‌توجه در این صنعت شده است که می‌تواند آینده بازار این فلز را دستخوش تغییرات مهمی کند. دولت چین برای کنترل مصرف انرژی و کاهش آلایندگی، سیاست کنترل دوگانه‌ای اجرا کرد که به‌طور مستقیم، صنایع پرمصرفی مانند صنعت آلومینیوم را تحت تاثیر قرار داد.
احیای بازار آلومینیوم در پی حل بحران انرژی
طی سال ۲۰۲۳ و در پی حل بحران انرژی، روند بهبود در بازار آلومینیوم آغاز شد. تولیدکنندگان با بازگرداندن ظرفیت‌های تولیدی پیش‌تر متوقف‌شده به مدار تولید، حجم عرضه را افزایش دادند و متعاقب آن، تجارت جهانی آلومینیوم نیز رشد یافت. در همین سال، حجم تجارت آلومینیوم کار نشده با رشدی محسوس نسبت به سال پیش، به حدود ۳۰ میلیون تن رسید؛ همچنین، دو کشور روسیه و کانادا به‌ترتیب با سهمی معادل ۱۰.۵ و ۹.۶ درصد از صادرات جهانی، عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندگان آلومینیوم کارنشده را به خود اختصاص دادند.
در سال ۲۰۲۴، تحت تاثیر کاهش تقاضای جهانی به‌ویژه از سوی چین، حجم تجارت آلومینیوم غیرآلیاژی و آلیاژی با افت همراه شد؛ با این حال، ایالات متحده و چین همچنان در جایگاه اصلی‌ترین واردکنندگان آلومینیوم غیرآلیاژی باقی ماندند. در همین سال، کانادا با سبقت از روسیه، عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده آلومینیوم غیرآلیاژی را به خود اختصاص داد و سهمی معادل ۱۱.۳ درصد از صادرات جهانی را در اختیار گرفت؛ روسیه نیز با سهم ۱۰.۵ درصدی در رتبه دوم ایستاد. در حوزه آلومینیوم کارنشده آلیاژی، کشورهای امارات متحده عربی و نروژ طی سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به‌عنوان مهم‌ترین صادرکنندگان جهانی شناخته شدند. همچنین در دو سال پایانی بازه مورد بررسی، آلمان و ایالات متحده آمریکا به ترتیب بیشترین میزان واردات آلومینیوم کارنشده را به خود اختصاص دادند و به‌عنوان بازیگران اصلی در سمت تقاضای این بازار شناخته شدند.
در بازه زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، سهم تجارت آلومینیوم کارنشده آلیاژی از کل حجم تجارت جهانی آلومینیوم کارنشده، نوسانات قابل‌توجهی را تجربه کرده است. همانطور که در نمودار ۲ مشهود است، در سال ۲۰۲۱ همزمان با رشد حجم تجارت کارنشده‌های آلیاژی، سهم این گروه کالایی از کل تجارت آلومینیوم کارنشده نیز به بالاترین سطح خود رسید و به ۵۳ درصد افزایش یافت. اما این روند صعودی پایدار نماند؛ در سال ۲۰۲۲، کاهش حجم تجارت آلومینیوم کارنشده آلیاژی باعث افت سهم آن از تجارت کل شده و این سهم به ۵۱ درصد کاهش پیدا کرد.
این روند نزولی در سهم کارنشده‌های آلیاژی از کل کارنشده‌ها تا سال ۲۰۲۳ ادامه یافت. در سال ۲۰۲۳، با وجود افزایش حجم تجارت آلومینیوم کارنشده آلیاژی، رشد چشمگیر تجارت کارنشده‌ها باعث شد سهم این بخش از کل تجارت آلومینیوم اولیه کاهش یابد و به ۵۰ درصد تنزل پیدا کند. با این حال، در سال ۲۰۲۴ کاهش حجم تجارت آلومینیوم کارنشده آلیاژی تداوم یافت؛ اما به دلیل افت بیشتر حجم تجارت کل محصولات کارنشده، سهم این دسته از محصولات از کل تجارت اولیه افزایش یافته و به ۵۱.۴ درصد رسید. به طور کلی افزایش سهم تجارت کارنشده‌های آلیاژی به بالای ۵۰ درصد در چند سال اخیر، نشان‌دهنده افزایش اهمیت بازیافت آلومینیوم و صادرات محصول تولیدی به بازارهای بین‌المللی این فلز است. فرصتی که شاید بتواند تهدید ناشی از بحرانهای انرژی و ردپای کربن در این صنعت را مهار کند.