چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده کودهای شیمیایی، با سهمی معادل ۳۰ درصد از تولید و بیش از یک‌سوم مصرف جهانی است که به‌عنوان دومین کشور پرجمعیت دنیا، مسیر دستیابی به بهره‌وری بیشتر از منابع کشاورزی را با هدف تامین امنیت غذایی مردم خود، هموار کرده است.
چین به‌عنوان ستون پایه بازار کودهای شیمیایی جهان شناخته می‌شود. در فاصله ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳، مصرف کودهای نیتراته، فسفاته و پتاسه این کشور به‌ترتیب کاهش‌های ۳۰، ۴۰ و ۲۵ درصدی را تجربه کرده است. در مقابل اما مصرف کود NPK با رشد ۱۴ درصدی از حدود ۲۱ میلیون تن به بیش از ۲۴ میلیون تن رسیده و جایگاه خود را در سبد مصرف این کشور تقویت کرده است. این تغییر الگو، حاصل سیاست‌های زیست‌محیطی و تمرکز بر فرمولاسیون‌های چندمنظوره بوده که بهره‌وری را در اراضی محدود کشاورزی افزایش می‌دهند. در نیمه دوم سال ۲۰۲۴، قیمت کودهای NPK بین ۲.۹ تا ۳.۱ هزار یوان نوسان داشته که بازتابی از تغییرات الگوی مصرف فصلی است.
کودهای شیمیایی از عناصر کلیدی افزایش بهره‌وری در صنعت کشاورزی هستند و نقشی اساسی در تامین امنیت غذایی جهان ایفا می‌کنند. در چین، جمعیت بسیار زیاد و محدودیت اراضی قابل کشت، شرایطی را فراهم آورده که افزایش بهره‌وری در کشاورزی نه تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی برای تامین نیاز غذایی کشور باشد. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده کودهای شیمیایی در جهان، جایگاه پراهمیتی در بازار جهانی دارد. سهم این کشور از تولید کودهای شیمیایی، حدود ۳۰ درصد است و بیش از یک‌سوم مصرف جهان را نیز در اختیار دارد. این حجم از تولید و مصرف، چین را به بازیگری کلیدی در تعادل عرضه و تقاضا و همچنین قیمت جهانی کودهای شیمیایی بدل کرده‌است.
تحول الگوی مصرف و قدرت‌نمایی کود NPK در بازار
بررسی روند مصرف انواع کودهای شیمیایی در چین طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ در نمودار ۱، نشان می‌دهد که بخش عمده مصرف کودهای نیتراته، فسفاته و پتاسه در این دوره با کاهش پیوسته مواجه بوده‌اند؛ در حالی که مصرف کودهای ترکیبی NPK روندی رو به رشد را تجربه کرده است. مصرف کود نیترات از حدود ۲۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ به نزدیک ۱۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته که بیانگر افت بیش از ۳۰ درصدی طی ۹ سال است؛ مصرف فسفات نیز از ۸.۵ میلیون تن به ۵ میلیون تن و پتاس از ۶.۴ میلیون تن به ۴.۸ میلیون تن رسیده که به‌ترتیب نشانگر کاهش ۴۰ و ۲۵ درصدی مصرف کودهای مذکور هستند. این افت عمدتا ناشی از تغییر الگوی کشت در سیاست کشاورزی چین، افزایش استفاده از کودهای ترکیبی NPK و فشار سیاست‌های زیست‌محیطی بر کاهش مصرف کودهایی با آلایندگی زیستی بالا است. در مقابل، مصرف NPK از ۲۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۲۴ میلیون تن در ۲۰۲۳ رسیده که ضمن جبران بخشی از کاهش در کودهای پایه، نشان‌دهنده تمرکز صنایع کشاورزی بر فرمولاسیون‌های چندمنظوره است که می‌تواند متناسب با نیاز خاک و محصول تولیدی باشد. در سال ۲۰۲۴، افزایش مصرف کل محصولات و همینطور افزایش سهم کود NPK، نشانگر ادامه روند تغییرات مثبت در استفاده بهینه از کودهای شیمیایی است؛ همانگونه که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، چنین تحولی نشان‌دهنده حرکت چین به سمت بهره‌وری بالاتر در صنعت کشاورزی و رعایت الزامات محیط‌زیستی است.
بررسی داده‌های رسمی اداره ملی آمار چین در نمودار ۲، نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵، تولید حدود ۷۴ و مصرف حدود ۶۰ میلیون تن بوده است؛ به این معنا که شکافی ۲۳ درصدی در این سال بین تولید و مصرف وجود داشته است. طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، سیاست‌های دولت چین در راستای الزام به بالا بردن بهره‌وری در استفاده از کودهای شیمیایی باعث شد مصرف به تدریج کاهش پیدا کند. با کاهش تقاضا، این کاهش در روند تولید کودهای شیمیایی نیز مشاهده می‌شود و در نهایت بازار کودهای شیمیایی در چین از شرایط مازاد تولید سال ۲۰۱۵ به آستانه برابری تولید با مصرف در شروع سال ۲۰۱۷ و در نهایت کسری تولید در سال ۲۰۱۸ رسید. این کسری با رشد مثبت ۶ درصد تولید در سال ۲۰۱۹ به سرعت برطرف شد و با نوسانی ملایم در سال ۲۰۲۰ و با آغاز همه‌گیری کرونا مواجه شد که در نهایت تا سال ۲۰۲۴ روند رو به رشد تولید ادامه یافت. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، افزایش بهره‌وری در طول سال‌های اخیر، باعث شکل‌گیری روند کاهش مصرف کودهای شیمیایی شده‌است؛ به نحوی که مصرف از حدود ۶۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ با کاهش متوسط سالانه ۲ درصد به حدود ۵۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۴ رسیده است. از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، با افزایش تولید توام با کاهش مصرف، واگرایی میان این دو شاخص مشاهده می‌شود.
داده‌های آماری نشان می‌دهد که تولید کل کودهای شیمیایی جهان در سال‌های اخیر، حدودا ۲۰۰ الی ۲۱۵ میلیون تن بوده‌است که به‌طور متوسط چین به‌تنهایی حدودا ۳۰ درصد آن را تولید کرده‌است. در بخش کودهای نیتراته، چین تقریبا سهم ۳۵ تا ۴۰ درصدی از بازار جهانی این کود را در اختیار دارد که معادل تولید متوسط سالانه ۴۰ میلیون تن است. این ارقام اهمیت بالای سیاست‌های داخلی چین را برای بازار جهانی روشن می‌کند؛ چرا‌که حتی تغییرات اندک هم در تولید یا مصرف این کشور می‌تواند روند عرضه و تقاضا و بالطبع قیمت‌های جهانی را تغییر دهد.
دلایل پنهان نوسانات شدید قیمت کود NPK چین
همانگونه که پیش‌تر عنوان شد، طی سال‌های اخیر مصرف چین به استفاده هرچه‌بیشتر از کودهای NPK متمایل شده است. در ادامه تغییرات قیمت این نوع کود شیمیایی طی یک‌سال گذشته از ابتدای تابستان ۲۰۲۴ تا ابتدای تابستان ۲۰۲۵ بررسی شده و در نمودار ۳ ارایه شده است. نوسانات قیمت کود NPK در داده‌های استخراج شده از مرکز ملی آمار چین، نشان می‌دهد که کمترین قیمت در سال گذشته حدودا ۲.۹ هزار یوان در نوامبر ۲۰۲۴ و بیشترین قیمت حدودا ۳.۲ هزار یوان در آوریل ۲۰۲۵ بوده است. این روند حاکی از کاهش تدریجی قیمت در نیمه دوم سال ۲۰۲۴ و افزایش قیمت در نیمه نخست سال ۲۰۲۵ است که عمدتا از رشد تقاضا در فصل بهار نشات می‌گیرد.
