در سال‌های اخیر، کشورهای آلمان، ترکیه، چین، هند و ایالات متحده سهم منابع تجدیدپذیر در تولید برق خود را به‌طور قابل توجهی افزایش داده‌اند. آلمان بیشترین سهم را دارد و نیروگاه‌های بادی نقش اصلی را در رشد انرژی‌های پاک ایفا می‌کنند؛ در حالی که ترکیه، چین و آمریکا نیز روند افزایشی مشابهی را تجربه کرده‌اند.
با وجود رشد منابع تجدیدپذیر در این کشورها، سهم انرژی‌های پاک در ایران همچنان پایین و حدود ۵ درصد است؛ هرچند نسبت به میانگین خاورمیانه، کشور در شرایط بهتری قرار دارد. ظرفیت بالای تابش خورشید با توجه به روزهای آفتابی در کشور، پتانسیل نسبتا خوب در وزش باد و موقعیت جغرافیایی متنوع، فرصت مهمی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور فراهم کرده و توسعه این بخش می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش داده، آلودگی هوا را کنترل کند و امنیت انرژی و پایداری شرایط زیست‌محیطی در کشور را ارتقا دهد.
در سال‌های اخیر، تامین برق در ایران به یکی از چالش‌های راهبردی کشور تبدیل شده است؛ روند رو به رشد مصرف، وابستگی گسترده به سوخت‌های فسیلی و سهم اندک انرژی‌های تجدیدپذیر، ساختار نظام انرژی را تحت فشار قرار داده است. در سال ۱۴۰۳، تولید برق ایران حدود ۳۹۷ هزار گیگاوات‌ساعت گزارش شد که تقریبا ۹۵ درصد آن از منابع تجدیدناپذیر، به‌ویژه گاز طبیعی، تامین شد و تنها حدود ۵ درصد از نیاز کشور از انرژی‌های تجدیدپذیر حاصل شد. مقایسه این وضعیت با میانگین جهانی و وضعیت کشورهای توسعه‌یافته نشان‌دهنده فاصله‌ای قابل‌توجه در بهره‌گیری از منابع پاک است؛ در حالی که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح جهان حدود ۳۰ درصد است، این میزان در ایران تقریبا یک‌ششم میانگین جهانی برآورد شده است. با وجود پتانسیل بالادر تامین انرژی خورشیدی و بادی، به‌ویژه در مناطق مرکزی و شرقی کشور، سهم واقعی این انرژی‌ها در سبد برق ایران هنوز بسیار محدود است و استفاده از این ظرفیت‌ها می‌تواند نقش مهمی در کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش امنیت انرژی در کشور ایفا کند. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که تنوع‌بخشی به سبد انرژی، نه‌تنها به ارتقای پایداری زیست‌محیطی کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز پایداری اقتصادی در تامین برق نیز هست؛ بنابراین، توسعه و بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه خورشیدی و بادی، علاوه بر کاهش فشار بر منابع فسیلی، می‌تواند ایران را در مسیر تحقق اهداف پایدار انرژی و کاهش شکاف با استانداردهای جهانی قرار دهد. این روند نه تنها به افزایش خودکفایی در تولید برق کمک می‌کند، بلکه فرصت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی ارزشمندی را نیز برای کشور فراهم خواهد کرد.
در سال‌های اخیر، تولید برق در ایران از منابع تجدیدپذیر روندی رو به رشد داشته است که نمودار ۱ این تغییرات را از سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) تا ۲۰۲۴ (۱۴۰۳) نشان می‌دهد. طبق گزارش‌های پیشین، میزان تولید برق کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۹۷ هزار گیگاوات ساعت بوده است که از ترکیبی از منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تامین شده است. در سال‌های اخیر، سهم منابع تجدیدناپذیر به‌طور میانگین حدود ۹۵ درصد بوده و گاز طبیعی به‌عنوان پرکاربردترین سوخت، نقش غالب در تامین انرژی در کشور را دارد و تقریبا ۸۰ درصد از برق کشور از گاز طبیعی تامین می‌شود. سایر منابع تجدیدناپذیر شامل نفت کوره، زغال‌سنگ، گازوئیل و انرژی هسته‌ای هستند که سهم مجموعا ۱۵ درصد در تولید برق کشور را در اختیار دارند. در مقابل، انرژی‌های تجدیدپذیر با سهمی بسیار محدود نزدیک ۵ درصد شامل نیروگاه‌های برق‌آبی، خورشیدی، بادی و سوخت‌زیستی هستند. نمودار ۱ روند تولید برق از منابع تجدیدپذیر را نمایش می‌دهد؛ در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) حدود ۱۴ هزار گیگاوات ساعت برق از این منابع تولید شد که با رشد سالانه تقریبی ۳ درصد تا سال ۲۰۲۴ (۱۴۰۳) به ۱۹ هزار گیگاوات ساعت رسید. نیروی برق‌آبی مهم‌ترین منبع تجدیدپذیر در کشور است و بیش از ۹۰ درصد از تولید برق تجدیدپذیر را تشکیل می‌دهد.
علاوه بر منابع برق‌آبی، انرژی خورشیدی نقش مؤثری در افزایش ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر داشته است. به دلیل شرایط اقلیمی مناسب ایران و متوسط تعداد روزهای آفتابی در کشور، در سال‌های اخیر این انرژی مورد توجه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و دولتی قرار گرفت و ظرفیت تولید برق خورشیدی از حدود ۱ گیگاوات ساعت در سال ۲۰۱۵ با رشد سالانه تقریبا ۱۰۰ درصد به ۱.۴ هزار گیگاوات در سال ۲۰۲۴ رسید. در مقابل، نیروگاه‌های بادی که پاک‌ترین برق را تولید می‌کنند، سهم اندکی در تولید برق کشور دارند؛ تولید برق از این نیروگاه‌ها در سال ۲۰۱۵ حدود ۲۲۰ گیگاوات ساعت بود که با رشد سالانه ۱۳ درصد به ۷۷۰ گیگاوات ساعت در سال ۲۰۲۴ رسید و سهم تقریبی ۰.۲ درصدی از کل تولید برق آن سال را تشکیل داد. در نهایت، سهم کل انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق ایران طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ نزدیک به ۵ درصد باقی ماند و تنها در سال ۲۰۱۹ به دلیل ترسالی و شرایط جوی بسیار مناسب، سهم تولید برق از نیروگاه‌های برق‌آبی افزایش یافت و به حدود ۱۰ درصد رسید. این روند نشان‌دهنده رشد تدریجی، اما محدود انرژی‌های پاک در سبد تولید برق ایران است.
نمودار ۲ سهم منابع تجدیدپذیر در تولید برق کشورهای آلمان، ترکیه، چین، هند و ایالات متحده را از سال ۲۰۱۵ الی ۲۰۲۴ نمایش می‌دهد و نشان‌دهنده روند افزایشی بهره‌گیری از انرژی‌های پاک در این کشورهاست. در میان این کشورها، آلمان با تأمین حدود ۵۸ درصد برق از منابع تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۴، بیشترین سهم را به استفاده از این منابع اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۵، منابع تجدیدپذیر حدود ۳۰ درصد از تولید برق آلمان را تشکیل می‌دادند؛ در حالی که در سال ۲۰۲۴ صرفا نیروگاه‌های بادی حدود ۳۰ درصد برق این کشور را تامین کردند و بیشترین نقش را در افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر ایفا نمودند. در سوی مقابل، سهم نیروگاه‌های حرارتی به حدود ۴۲ درصد در سال ۲۰۲۴ رسیده و روندی کاهشی را تجربه کرده است. ترکیه نیز رشد قابل توجهی در بهره‌گیری از منابع تجدیدپذیر داشته است؛ سهم این منابع از حدود ۳۰ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۴۶ درصد در سال ۲۰۲۴ رسید. اگرچه بیش از ۵۴ درصد برق ترکیه همچنان از نیروگاه‌های حرارتی و سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود، سهم ۲۱ درصدی انرژی برق‌آبی و ۱۰ درصدی برق بادی، هر ساله در حال افزایش است. تنوع و توزیع مناسب سهم منابع انرژی در ترکیه و آلمان، سبب پایداری شبکه تامین و توزیع برق این کشورها شده است.
کشور چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سوخت‌های فسیلی جهان، نزدیک به یک سوم برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین می‌کند؛ این سهم در سال ۲۰۱۵ برابر با ۲۴ درصد بود و پس از سپری کردن روندی افزایشی، در سال ۲۰۲۴ به ۳۲ درصد رسید که عمدتا ناشی از رشد نیروگاه‌های بادی و برق‌آبی در این کشور است. ایالات متحده نیز از سال ۲۰۱۵ با سهم ۱۴ درصدی منابع تجدیدپذیر در تولید برق، این سهم را تا سال ۲۰۲۴ به ۲۳ درصد ارتقا داد. کاهش ۵۰ درصدی برق تولیدی از زغال‌سنگ و افزایش ۴۰ درصدی سهم گاز طبیعی، همراه با افزایش تقریبی ۷ برابری تولید برق خورشیدی و ۱.۳ برابری برق بادی، موجب رشد سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد برق این کشور شد. هند با وجود افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از ۱۵ به ۲۰ درصد طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴، همچنان به دلیل رشد تقاضای انرژی و سهم بالای ۷۴ درصدی زغال‌سنگ در تولید برق، به وابستگی به سوخت‌های فسیلی ادامه می‌دهد.
به طور کلی می‌توان عنوان کرد که سهم تولید برق ایران از منابع تجدیدپذیر بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی (۳۰ درصد) است و تنها حدود ۵ درصد است؛ اگرچه نسبت به میانگین خاورمیانه (حدود ۴ درصد)، وضعیت نسبتا بهتری دارد. ظرفیت بالای تابش خورشیدی با توجه به روزهای آفتابی در کشور، پتانسیل وزش باد در مناطق مرکزی و شرقی و تنوع جغرافیایی، فرصت‌های مهمی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور فراهم کرده که می‌تواند نقش موثری در کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، کاهش آلودگی و ارتقای امنیت انرژی و پایداری زیست‌محیطی ایران ایفا کند.